Засідав народностный выбор. Русины будуть мати по новому 154 сел

В четверь 16-го юна 2022-го року в братіславскім владнім готелі Bôrik проходило 45-те засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Членове выбору мали на проїднаня богатый проґрам. О своїй роботі інформовали меншыны представителі Радія і телевізії Словакії (RTVS), Фонду на підпору културы народностных меншын і Словацького народно музея (СНМ).

Важным пунктом было обговоріня і схваліня новелізації наряджіня влады, котрым ся наряджує новый список означіня меншыновых сел. Русины собі подля нового списку значно поліпшать.

Одповіді будуть ся раховати довєдна

Такой на зачатку контрольовали ся повніня узнесінь з попереднього засіданя, так само были членове інформованы о засіданю Рады влады СР про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Уповномоченый про народностны меншыны Ласло Буковскый інформовав, же на владу была передложена рекомендація, і рахує ся уж з приятьом той рекомендації, жебы чісла членів народностных меншын были зрахованьом одповідей з обидвох вопросів у списованю жытелів 2021-го року.  На основі такого рішіня русиньска меншына зіставать третьов найвекшов на Словакії із 63 556 приголошеныма гражданами.

На засіданю собі зволили членове выбору за народностны меншыны члена Выбору про баданя, освіту і выхову в обасти людьскых прав і розвитковой освіты.

Таку пожадавку на народностный выбор дало Міністерство школства. На тоту посаду быв лем єден кандідат, котрого представителі меншын зволили. Новым членом выбору під під резортом школства став Войтєх Сайко з ромской народностной меншыны.

Русиньскый музей накуповав і хоче бадати

На задісаня выбору быв покликаный ґенералный директор Словацького народного музея Браніслав Паніс, котрый мав одпрезентовати Інформацію о річных оцінках о діялности народностных музеїв за 2021-ый рік.

Як ґенералный директор такой на зачатку свойой презентації підкреслив, і 2021-ый рік быв іщі позначеный пандемічнов сітуаційов, котра проявила ся і на навщівности а актівностях народностных музеїв, котры належать під Словацькый народный музей. Но то не перешкаджало в іншых актівностях.

СНМ – Музей русиньской културы в Пряшові подля презнетованого документу здобыв у 2021-ім році 132 збірковых предметів, з чого 29 было купленых, решта подарована. Іде переважно о олійомальбы Ореста Дубая, Михала Чабалы, але і церьковны предметы як різы ці хоругвы.

Русиньскый музей у 2021-ім році передкладав научным радам при СНМ і три научно-бадательскы проєкты. Проєкты были передложены під назвами Вытварный феномен в родині Дубайовых, Незнамы Русины, а послідній з назвов Жывот і творчость Михала Чабалы. Реалізації тых проєктів были напланованы на рокы 2021 аж 2023.

Окрім того, наперек пандемічным обмеджіням, Музей русиньской културы зреалізовав у 2021-ім році штири выставы, але і далшы културно-общественны події, як наприклад медайлоны русиньскых особностей.

Директор „буде реаґовати“

Представителів русиньской меншыны інтересовала головно реакція ґенералного директора СНМ на высловы, котры зазвучали у высыланю RTVS од робітничкы СНМ – Музея україньской културы у Свіднику.

В RTVS была 9-го юна 2022-го року одвысылана часть проґраму S úmevom po Slovensku III, в котрій выступаючі навщівили спомянутый музей. Його робітничка Івета Василенкова в проґрамі, наприклад, повість, же деревяны храмы суть верьхом архітектуры Русинів-Українців, пак на звіданя Яны Ковалчіковой, ці має русиньска і україньска култура много сполочного, одповість, же русиньска і україньска култура є єдно і тото саме.

На даный телевізный проґрам ходило од його одвысыланя русиньскым орґанізаціям много скарг од людей.

Округлый стіл Русинів Словеньска (ОСРС) в повязаню з кавзов выдав пресову справу, в котрій жадать оправу і оправданя, рішіня довгодобой проблемы, же робітници СНМ – Музея україньской културы хоснують реторіку, котра спохыбнює існованя окремого русиньского народа і културы, а так само жадать ОСРС ясный план кроків од Міністерства културы і СНМ, жебы русиньскы артефакты в україньскім музею не были далше презентованы як україньска култура.

ОСРС в пресовій справі інформовав і о тім, же ся офіціално писомнов формов зверне до RTVS, СНМ і Міністерства културы Словацькой републікы. Окрім того неофіціално уж ословив директора Паніса председа ОСРС Петро Штефаняк односно одвысыланого проґраму, но тот не реаґовав.

Як Браніслав Паніс інформовав на засіданю народностного выбору, сітуація го мерзить. За його словами на дану сітуацію буде реаґовати, але аж по тім, кедь дістане выжадане ним становиско од директора СНМ – Музея україньской културы у Свіднику. Тот має быти в тім часі служобно в загранічу. Так само повів, же становиско уж має і од споминаной робітничкы україньского музея.

Русиньскы представителі прияли узнесіня

Без огляду на то, як ґенералый директор одповідав на вопросы на засіданю, членове меншынового выбору за русиньску народностну меншыну Петро Медвідь і Мілан Ян Піліп запроновали узнесіня, котре дотулять ся русиньской меншыны. Кедь ся принимать узнесіня, яке дотулять ся лем дакотрой меншыны, голосують о нім лем представителі той меншыны, плус председа выбору, котрым є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны.

В узнесіню ся пише, же представителі Русинів у выборі одсуджують будьяке спохыбньованя існованя Русинів як окремого народа, його однародньованя, ототожньованя його културы і языка з културов і языком іншого народа, окремо, кедь того спохыбньованя і підпоры однародньованя допущають ся робітници державных інштітуцій.

В узнесіню далше жадають оправданя і оправу за даный проґрам, а так само пожадали уповномоченого, жебы зорґанізовав робочу стрічу представителів Міністерства културы, СНМ і RTVS з представителями русиньской меншыны в штонайскорішім часі.

Треба підкреслити, же за узнесіня голосовав і председа выбору а уповномоченый про меншыны Ласлов Буковскый, причім ся міг голосованя стримати.

Фонд доганять минувшы рокы

Представителів меншын о роботі інформовала і директора Фонду на підпору културы народностных меншын Алена Котванова. Фонд аж у фебруарі зачав публіковати вызвы на 2022-ый рік, фаховы рады, котры вырішують о схваліню дотацій, зачали засідати поступно аж од апріля.

Русиньска народностна меншына буде мати засіданя рады аж 28-го і 29-го юна, причім многы проєкты як періодічна преса фунґують од зачатку року, далше множество проєктів уж было і зреалізованых, а іщі ани не суть схвалены.

Меншыны суть довгодобо неспокійны з фунґованьом фонду, вказують на ліквідачны условії про меншыновы орґанізації. Котванова і тот раз намагала ся пояснити, же фонд іщі добігує контролю проєктів за минулы рокы, а так само мусить борити ся з персоналныма проблемами, кедьже інтерес о роботу у фонді не є великый, і є там велика флуктуація робітників.

На засіданю выбору директорка Котванова повіла, же процесованя схваленых проєктів бы мало набрати темпо почас літніх місяців. Так само ся выловила, же пізне засіданя русиньской рады бы не мало мати вплив на то, коли будуть схвалены проєкты підписованы і выплачены.

RTVS обіцять ліпшы часы

Членове народностного быбору дістали на засіданю так само інформацію о народностнім высыланю RTVS за 2021-ый рік. Інформацію передкладав Аттіла Ловас, директор Секції народностного высыланя RTVS. Тот пункт проґраму быв перенесеный з минувшого засіданя, кедьже Ловас не міг на нім брати участь.

Хоць є правдов, же в державній телевізії в минувшім році звекшыла ся часова дотація про народностне высыланя, меншыны были неспокійны.

Нариклад, кедь перед тым трираз за місяць ішов Русиньскый маґазин, котрый мав приблизно 26 минут, теперь окрім маґазину, котрый іде під назвов Добрый день, Патрія, Русины мають і далшый проґрам з подобнов минутажов під назвов Од джерела, якый іде такой по маґазині.

Проблема в тім, же народностне высыланя у телевізії перенесло ся з пополідняйшых годин на часовый слот межі 8.00 і 9.00 год. на каналі Dvojka, і меншыны ся звідали, про кого має тото высыланя быти, кедьже люди в тім часі не суть дома. Так само повторіня ся з каналу Dvojka перенесли на канал Trojka, котрый по зачатку войны на Україні дочасно перестав фунґовати і быв вычеряный цілоденным іформачным каналом :24.

Як Ловас інформовав, кедьже знова є розбігнутый і канал Trojka, а RTVS теперь діспонує пятьома каналами, Dvojka поступно буде давати веце часу народностному высыланю. В рамках тых реформ бы мало тото высыланя дістати і ліпшы часы, но звернув увагу, же народности ниґда не дістануть prime time – найліпшы часы.

RTVS меджічасом уж спустила і інформачный портал в мадярьскім языку, далше ся буде приправльовати такый портал в ромскім, а пізніше і в русиньскім языку.

Што до радіового высыланя, Аттіла Ловас інформовав, же в тім році дістав про русинське высыланя грошы на штири радіовы пєсы. Хоць то не є обновліня драматічно-літературного і забавного высыланя про Русинів в такім смыслі, як Русины рокы жадають, холем часточно ся остатні рокы вертать і ку выробі драматічных проґрамів по русиньскы.

154 сел буде по новому русиньскых

Пять меншын, котрых ся то дотулять – мадярьска, ромска, русиньска, україньска і німецька, обговорили на засіданю і новелізацію наряджіня влады, котрым ся выдавать список сел і міст, в котрых гражданы Словацькой републікы творять потрібну квоту, жебы могло село або місто быти меншынове, значіть двоязычне.

Новелізація рахує з тым, же выходить уж і з даных зо списованя 2021-го року, же ся в списованю 2021-го року довєдна порахують обидві одповіді, і же квота потрібна на то, жебы село было меншынове уж, є лем 15 процент із жытелів села.

Русины мали дотеперь 66 сел означеных по русиньскы. Іщі все ся выводило лем з наряджіня влады з року 2001, і не были там оддзеркалены резултаты списованя з року 2001 і 2011. Теперь ся піде подля резултатів з років 2011 і 2021. Русины здобудуть од 1-го януара 2023-го року далшых 88 сел, цілково будуть мати 154 сел і міст, де будуть двоязычны означіня, і русиньскый язык в них буде урядный. До того іщі будуть далшы означіня містных частей, як наприклад в Меджілабірцях, але і в селах, коты были злучены.

Про порівнаня, по україньскы уж буде означеных лем 16 сел на Словакії, Українці на основі резултатів списовань села уж лем страчають, і не прибывають жадны новы.

Народностный закон стоїть

В рамках діскусії были Буковскому прямены і вопросы односно меншынового закона. Закон ся приготовльовав довгый час, была ку ньому зроблена експертна робоча ґрупа, де мали представителів і меншыны, комплетна верзія закона зачала ся уж конзултовати і з меншынами, пак але процес стопнув ся.

Як інформовав Буковскый, закон собі взяв Уряд влады як ґестор того закона. Плановане было, же до кінця мая буде передложеный на засіданя влады, но то ся не стало. Крітіковали тот закон резорты загранічных діл і справеливости, і вызерать то так, же словацька влада моментално не мать великый інтерес наповнити своє проґрамове выголошіня, в котрім приятя народностного закона было.

Членове народностного выбору будуть робити далшы крокы, жебы дізнати ся, што є моментално зо законом, і ці нова леґіслатіва, на котрій робило множество людей, на котрій брали участь меншыны, має даяку будучность, або по ній зістане знова тихо.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА