Веселе вмераня

На Словакії уж дакілько тыжднів проходить штрайк педаґоґів. Зачали з тым учітелі на основных і середніх школах, пізніше ся ку ним придали і высокы школы. Учітелі жадають высшы платы, но так само і веце грошей до школ. Влада на то не реаґує і премєр Роберт Фіцо повів, же до парламентных выборів, котры будуть в суботу 5-го марца, уж ани нич зо школством рішыти не буде. Перед двома днями участници штрайків сімболічно похоронили словацьке школство. Но якось нихто не видить, або не хоче видіти, же покля словацьке ся захранити дасть, тото народностне може реално вмерти уж за дакілько місяців.

Влада партії Smer – SD (соціалнодемократічна партія) вже довго оперує з думков „реорґанізації“ школства з арґументом, же в школстві треба зліпшыти господаріня. То, што называть сучасна влада реорґанізаційов, в реалности мало значіти наприклад і рушіня малокласных школ. Проблем є в тім, же векшыну малокласных школ творять народностны школы. Іщі векшый проблем є, же обидві школы, котры суть в сучасности на Словакії з навчалным языком русиньскым, суть малокласны. Кідь зрахуєме дві і дві, резултат є ясный – реорґанізація у формі, яку пропоновав Smer – SD, бы была смертьов русиньскых основных школ.

Зачатком літа 2015-го року депутат словацького парламенту за партію Most-Híd Арпад Ерсек позмінюючов пропозіційов ку новелізації школьского закона, котров ся мала становити мінімална кількость школярів в класі основной школы, розумій котров мало дійти ку зрушіню малокласных школ, досягнув одклад платности того закона. На нове оціньованя ефектів, котры зо собов рушіня малокласных школ приность, здобыв ся час до 1-го септембра 2016-го р. Значіть, же владов Фіца започатый роблем так буде мусити рішыти уж будуча влада.

На кінцю фебруара того року Южеф Надь, депутат европарламенту за партію Most-Híd, предложыв міністрови школства Словацькой републікы Штрасбурзькый меморандум. Суть то фаховы рекомендації ку реорґанізації сістемы школства на Словакії. Меморандум выникнув 2-го фебруара 2016-го року у Франції, в Европскім парламенті, в рамках міджінародной конференції о прінціпах, скушеностях у всокочіню малых народностных школ в державах Европской унії і о пропозіціях вырішовань.

У меморандумі ся пише наприклад і то, же покля прийде ку рушіню малокласных школ, народностны школы бы мали быти мімо того списку школ, котры будуть про малу кількость школярів рушены. Так само ся рекомендує, жебы на Міністерстві школства было сотворене одділіня народностного школства. Но і много далшых пунктів, котры мають захранити народностны школы. Підкреслюю, покля бы Мадярі пришли о дакотры свої школы, Русинам бы не зістало нич, з довгодобов візійов таков, кідьже нашы села суть малы і зіставать там мало молодых людей, же уж ани ниґда школы назад не засноваме.

Міністер школства Словацькой републікы мовчіть. Тот так само, вєдно з премєром Робертом Фіцом, повів штрайкуючім педаґоґам, же теперь, перед выборами, з нима не мать уж што їднати. Значіть, кідь мовчіть, хоць є на нього робленый тиск штрайкуючіма учіталями, чом бы мав дашто говорити і рішыти, кідь му із европарламенту потихы, без тиску, пришов єден приятельскый меморандум, о котрім ся, покля ся то добрі закрыє, ани може нихто не дізнать.

Гірше, як мовчаня міністра, є про мене мовчаня Русинів. Покля Русины не будуть вєдно з далшыма народностныма меншынами протестовати проти леґіслатіві, котру приготовив Smer – SD, і котра має теперь лем якыйсь річный одклад, русиньске основне школство реално вмре. Без школ, в котрых бе сьсме дітям передавали тото, што сьме мы дістали од ґенерацій перед нами, вмре і язык, вымруть і Русины – скоріше, або пізніше. Тото, што ся не подарило комуністам за 40 років, похоронити Русинів, жебы счезли з мапы світа, може ся подарити Руснам самым, їх апатійов ку проблемам школства.

На найвекшій фейсбуковій ґрупі словацькых Русинів є денно „міліон“ різных вкладів. Образкы шумных хыж, ковбас, солонины, голых жен, хлопів, вулґарных фіґлів. Вшыткы ся там добрі бавлять. На вшыткім. Є там жыво. Холем же так. Зачінам вірити, же коло вмераня може быти жыво і весело.

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm)

ТЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА