Списованя: Нова ґенерація в тім мать ясно!

Рихтуєме ся на списованя людей, котре буде на Словакії проходити од 15-го фебруара до 31. марца 2021-го року. Перед 30-ма роками русиньскый рух зачінала інша ґенерація людей, котрых днесь істо нетреба пересвідчовати, жебы в списованю продовжовали своїм рішіньом записати сoбі наш язык, народность в тім, што зачали.

Але, мають Русины і нову ґенерацію? Мають людей, котры будуть продовжовати в одказі нашых предків, в одказі руху, котрый воскреснув перед 30 роками? Ословили сьме людей, котры в році 1989, коли зачали вшыткы політічны і меншыновы процесы, будь были дітми, або іщі ани не были на світі. Поставили сьме перед них три вопросы.

1. Што про тебе значіть быти Русином? Або з чім ті є найвеце повязане, кедь ся повість слово Русин? 2. Чом є подля тебе важным, жебы сьме собі записали русиньску народность і русиньскый материньскый язык? 3. Якый є твій одказ про тых, котры дотеперь не писали ся Русинами в списованях, хоць мають русиньске походжіня?

Як буде мож видіти на одповідях, маме і нову ґенерацію, котра є продовжовательков тых думок, якы нам зохабив Духновіч, Павловіч, Добряньскый, якы наша старша ґенерація обновила перед 30 роками. Нова ґенерація в тім мать ясно! 

Давід Палащак (р. 1987), редактор русиньской редакції Радія Патрія

1. З векшынов мойой родины одмаленька бісідуєме по русиньскы. На свята дотримуєме звыкы, якы дотримовали Русины в Лабірьскій долині. Мам одношіня ку фолклору, головно русиньскому. Співали сьме русиньскы спiванкы, колядкы. Коло нашой пісні, звыків, собі чоловік усвідомлює, же то є дашто, што є його, што го дефінує. По церьковнославяньскы ся молю. Тото вшытко, в чім чоловік выростать, што творить його внутрішній або найблизшый світ, стане його духовным домовом. Про мене быти Русином є усвідомліня собі себе в тім смыслі, же чоловік є културно закоріненый, мать свій духовный домів. Мали сьме велику красну сосну в Габурі. Но мусили сьме єй вырізати, бо повів лісник, родинный камарат, же мать плытке коріня і хоць є красна, може впасти і шкоды наробити. Так і быти Русином, треба мати міцне коріня, котре утримле чоловіка в смыслі, же знать, кым є, яку мать културу, што го характерізує. Без коріня буде стромом, котрый впаде, не утримать ся. Без самоусвідомліня є чоловік духовный бездомовець. А то платить нелем про Русинів. Самоусвідомліня, то є певне коріня, на котрім мож стояти і рости.

2. Часточно то повязане з попереднім вопросом і одповідьов. Приголосити ся за Русина є навеце приголосити ся ку предкам, котры нам передали язык, звыкы. Кедь хтось є Русином і то в собі запівперечать, дефакто запівперечать властну родину. А кедь так зробить, што передасть своїм дітям? Другый бік той проблемы, кедь хочете од сполочности, од державы, од іншых народностей решпект односно свойой културы, свого краю, народности, пак ся мусить ку тому приголосити. Кедь собі хтось повість, же походжіньом єм Русин, але ся ку тому не голошу, не є то потребне, то як кебы повів, же то властно не екзістує. Як кебы собі тото вшытко не заслужыло решпект. Русиньскый народ буде мати лем такый решпект, таке узнаня, якый му дають самы Русины. Решпектом є і то, же ся ку народности чоловік приголосить.

3. Не є чом ся ганьбити за своє походжіня і приголосити ся ку тому. З русиньского народа вышли великы люди, якы писали історію, стали особностями. Спомяньме Енді Варгола, Павла Петра Ґойдіча і далшых. І днесь маме на Словакії много успішных Русинів. Не є причіна чути ся меншецінным або ся ганьбити за дашто. Чоловік, котрый забуде своє, чудже не досягне, бо му ани не розумить. Такый чоловік є без ідентіты і чім є пак інтересный? Треба быти гордым на своє, не розбивати го, гордо ся ку тому голосити, а так і другы увидять в тім нашім вартость і обогачіня.

Зденка Кваскова (р. 1985), акторка Театру Александра Духновіча, співачка

1. Быти Русином про мене значіть тото саме як у здраво роздумуючого гордого Словака быти Словаком, у Мадяра быти Мадяром і так можеме іти за шором по іншых народностях. Але окремо чую тугу і одповідность хосновати і творити в русиньскім языку зато, бо без языка култура не пережыє, а як нам заникне, кров не постарчіть.

2. Є вельо причін, но єдна дость основна. На утриманя і фунґованя културы і културного жывота треба средства. Кедь не вкажеме, же сьме жывов народностнов меншынов, тяжко то утримаме. Треба, жебы з нами Русинами на Словакії раховали.

3. Покля мате похыбности, спомяньте собі на свої першы крокы з материных рук до школкы. Кедь то было так, як у мене, же по словацькы сьте ся навчіли аж там, і довтогды сьте бісідовали лем по русиньскы, мали бы сьте в тім мати ясно.

Людмила Возарова (р. 1987), модераторка радія русин ФМ

1. Щіро, быти Русинков є моя ідентіта. Представлює то тото, што єм, одкыль мам коріня і походжіня. То народ нашых родічів, котрый сьме дітали. Можу повісти, же днесь быти Русином є і штіл. Теперь є модерне дачім быти іншый, і хто є іншый, мать свій необычайный штіл. Мій штіл, што я рада ношу, што рада репрезентую і єм на то горда, то якраз то, же можу быти Русинков і гордо ся ку тому голосити.

2. Наша народность, наш язык нас репрезентує як людей нелем в каждоденнім жывоті, але і в духовнім і културнім. Одмаленька сьме вшыткы были веджены ку Богу, ку церькви, ку молитві і ку святій співанці. Співанка, нелем духовна, а і народна, о нас выповідать много. О нашых жывотах і традіціях, котры сьме дотеперь сохранили. Наша красна русиньска народность давать великый вклад і має вплив на културу в Словакії. Докінця каждый русиньскый край діспонує великов розмаїтостьов – в кроях, вышывках, стравах. Зато треба тото вшытко заховати, жебы і далшы ґенерації знали одкыль походять, што їх ідентіфікує. Зато бы сьме ся мали голосити ку нашым коріням, жебы ся не забывало на то, хто сьме і што репрезентуєме. І мы репрезентуєме красный язык і вшытко, што з тым повязане.

3. Не ганьбме ся зато, хто сьме. Бо мы сьме Русинами, і то нам нихто не возьме. То наша ідентіта, наш штіл і треба то носити з ґраціов, елеґанціов, але і покоров. Будьте горды на то, хто сьте, то вам нихто не возьме. Будьте горды на то, же сьте такый дар дістали од вашых прекдів і намагайте ся передати то дале. Є важным вказати в тых часах світу, кілько нас є, бо досправды нас много, лем іщі о собі не знаме.

Петро Ярінчік (р. 1991), председа орґанізації молоды.Русины

1. Кедь ся повість Русин, я собі представлю мій домів і родне село. Одмаленька сьме дома з родічами, дідом, бабов і людми коло нас бісідовали по нашому і є то про мене абсолутно природне і беру то за нашу сучасть. Ани не знам, коли єм зачав бісідовати по словацькы, думам, же в школі і з телевізора єм то тыж даяк природно нахапав.

2. Днесь є то про многых іщі природным, але о пару років, кедь буде счезати почливость і гордость на нашу ідентіту, може то быти цалком іншак і головно можеме прийти о тото наше богатство языка і културы. А як многы счітаны і мудры люди твердили, лем кедь придеме на то і будеме цінити хто сьме, пак можеме спознавати і дашто інше.

3. Хто не цінить свою історію, ідентіту, предків, своє коріня, не цінить ани самого себе.

Петро Штефаняк (р. 1985), председа Округлого стола Русинів Словеньска

1. Быти Русином про мене значіть быти. Є то моя ідентіта, котра была частьов мого жытя, ці єм собі то усвідомльовав або ні. Наш язык, співанкы, церьковне простопініє, традіції – то вшытко чоловіка овпливнює одмаленька, тото вшытко признавам тым, же ся голошу ку Русинам. Не голосити ся, то запераня очей перед правдов, або іти проти своїй кырви.

2. Каждый рад видить штатістічны арґументы, але в першім шорі то вызнаня фундаменту, ідентіты, одказу предків. Най то звучіть як кліше, але покля собі чоловік не найде дашто, з чім має потребу ся ідентіфіковати, остатні арґументы ідуть боком. Без Русинів не буде ани наш язык, ани нашы співанкы і будеме на нас смотрити уж лем в музеях і архівах. Тото бізовно нихто не хоче. Не є Русинів, не буде ани фінанцій на нашу културу.

3. Люди мають велику намагу, жебы сохранити огрожены звірята, рослины, жебы не выгынули. Світ є красшый, кедь є розмаїтый. Так само мусиме думати о розмаїтости народів. Жаден бы не мав заникнути. Не можуть заникнути ани Русины. Кедь при списованю не запишеме собі народность русиньску, хоць маме таке походжіня, прискориме процес асімілації або аж заникнутя за десяткы років. А тото собі не заслужыме.

Маріанна Железна (р. 1985), популарна співачка русиньскых співанок

1. Быти Русинков про мене значіть быти гордов на своїх русиньскых предків, на історію і людей, котры з ньов повязаны і дали вклад до того, же днесь можеме называти себе Русинами. Таксамо на прекрасну богату културу і традіції, а я рада же і моя особа може дакус помочі тото шырити, розвивати і утримовати. А є то і вдячность родічам, же зо мнов од дітинства бісідовали по русиньскы. Што село, то потік, што Русин, то добрый чоловік.

2. Чім нас буде веце, тым будеме акцептованішов і міцнішов меншынов, бо в єдности є сила.

3. Я при списованю з гордостьов запишу собі русиньску народность і материньскый язык русиньскый. Зробте так і вы, што мате русиньске походжіня, не ганьбте ся за своє коріня.

Наталія Гребікова (р. 1991), членка выконного выбору орґанізації молоды.Русины, русиньска актівістка

1. Быти Русинков про мене значіть, же єм по предках з маминого боку членков того славяньского народа спід Карпат, котрый днесь є і неодділительнов частьов Словакії. Наш народ собі все заховав свої проявы, звыкы, обряды, інтересну архаічну културу, музичный репертоар, коляды, шпеціфічный язык, свою віру – православну або ґрекокатолицьку. Горды можеме быти і на нашы історічны особности, але і сучасны особности нашого руху, котры штодень роблять на тім, жебы наш народ духовно ріс і не упадав. І якраз тото собі треба денно усвідомльовати. Бо днесь, в часі ґлобалізації, кедь дакотры молоды думають, же уж є немодерне голосити ся ку свому народу, то є барз важне. Же сьме членами даякого народа, нам може помочі найти собі своє місце, зрозуміня і приятя в сполочности. Чоловік мусить мати чутя, же десь належыть. Же то десь є його домів, і кебы быв хоцьде на світі. Тото про мене значіть быти Русинков.

2. Чім менше людей собі запише русиньску народность і русиньскый материньскый язык, тым менше і фінанцій піде на розвиток нашой културы, віры, языка ітд. Як не будуть Русины, не буде ани нашых фестівалів, подій, ЦД зо співанками, книжок, медій, ансамблів… Просто, наша култура буде упадати. Приголосити ся ку Русинам є і підпоров далшого розвитку нашой културы.

3. Нетреба ся ганьбити гордо голосити ся ку свому коріню. Кедь ся не будеме голосити, народ не буде мати продовжователів і є можне, же за пару років Русины вымруть, так скінчіть веце як тісячрічна історія. І то бы была велика шкода. Зато на то нетреба думати лем при списованю, але каждый день, головно при выхові дітей, котры суть будучностьов нашого народа. Находиме ся на розпутю, яков драгов ся выбереме, од того залежыть і далше існованя народа.

Зузана Ковалчікова (р. 1982), акторка Театру Александра Духновіча, писателька

1. Выростала єм в шарішскім селі, хоць сьме Русины. Уж в першій класі єм виділа, же мій родный язык кус інакшый якым бісідують мої сокласници, кедь сьме ся з камаратков не знали доїднати, ці мам на десяту хліб з яфыровым лекваром або боруфковым. Як єм приходила до пуберты, хотіла єм штонайвеце „западнути“ до партії і думала-м, же мі ку тому допоможе, кедь зліквідую вшыткы свої одлишности. І пришла-м ку няньови і повідам му, же одднесь зачінам дома зо вшыткыма бісідовати по словацькы. Тото дусно, яке настало, не потребовало ниякый коментарь, і я такой порозуміла. Аж втогды єм собі усвідомила, же то нелем по руснацькы бісідуєме. Мы Русинами сьме! Втогдышня довга бісіда з няньом мі отворила очі і я зрозуміла, же быти Русином значіть гордость, одповідность і глубока вдяка зато, же єм ся Русинков могла народити.

2. І як о нас потім може дахто знати, кедь не підоймеме руку і наголос не повіме: „Гало, бо і мы ту!“Як файні, кедь в радію чуєме і нашы співанкы, або слухаме справы, што нового в нашых селах. А могли бы сьме того іщі веце чути, видіти, чітати, но покы ся не запишеме, не приголосиме, же і мы ту, та увидять, же русиньскых людей мало, ніт кому по русиньскы грати, ніт кому по нашому бісідовати. Повно розходных діскусій ведеме меджі собов, ці учіти на школах по нашому або ні. Самы собі браниме, жебы ся наш язык розвивав, ниякраз не хочеме му дати простор. Каждый язык є жывый. Словацькый язык є тыж кодіфікованый, а і він мать много подоб. Но нихто ся не задумує над тым, ці хоснує середньословацькый або западо ці выходный, о діалектах ани не бісідую. Каждый собі бісідуєме, як прийде. В інштітуціях нашмариме тот што мать быти, і готово. Не кладьме собі барьєры, берьме, што нам жывот давать і дыхайме воздух наш, чістый, русиньскый…..

3. Мы Русины як такы стромы. Наше коріня міцно вроснуте до русиньской землі, выжывлене тяжков роботов нашых прародічів. Могла бы-м і по жыдівскы бісідовати, но запівперечіла бы-м саму себе, своїх предків. А самособов, уж бы то не была я. Так як пупава не може быти седмокрасков ці коляком, ани Русин не може быти Словаком.

Ладьо Ясик (р. 1993), редактор радія русин ФМ, педаґоґ

1. Быти Русином є мойов ідентітов. Кедьже ґенерації предків з мойой родины были Русинами, я в тім природно продовжую, а вєдно і зо свойов женов выховлюєме нашы діти як Русинів.

2. Тым, же Русины не мають свій властный штат, всядыль там, де жыють, суть лем мінорітов. А кажда єдна міноріта мать тенденції скорше ці пізніше асіміловати ся з майорітов. Зато, кедь не хочеме ся асіміловати зо Словаками, мусиме собі усвідомльовати свою ідентіту, писати собі русиньску народность, учіти по русиньскы свої діти і з каждым Русином автоматічно бісідовати по русиньскы, жебы ся наш язык утримав. Бо якраз язык є тым, што нас одокремлює од іншых народів. Зато собі думам, же кедь стратиме язык, стратиме вшытко.

3. Люде, котры мають родічів Русинів, і не напишуть собі русиньску народность, просто самы себе циґанять. Таксамо мі уж і дакілько людей народженых перед роком 1989 повіло, же они мають словацьку або україньску народность, зато, бо таку їм записали родічі як ся народили. Но я їм все высвітлюю, же народность не є як родне чісло або мено, котры маме єднакы цілый жывот. Даколи собі люди не могли писати русиньску народность, днесь можуть і тото бы сьме собі мали усвідомити. Бо кедь маме родічів Русинів, а мы ся уж ку русинству не голосиме, якбы сьме собі не цінили нашых русиньскых  предків.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА