Одбыло ся юбілейне засіданя меншынового выбору. Русины будуть мати о єдного члена веце

20-го септембра 2023-го року у братіславскім владнім готелі Bôrik одбыло ся юбілейне 50-те засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Меджі найвжнішы пункты засіданя належала новелізація Закона о Фонді на підпору културы народностных меншын і схваліня змін в штатуті народностного выбору, што є повязане з тым, же 7-го юна того року словацька влада признала вєтнамскій комуніті статус офіціалной народностной меншыны на Словакії.

Курта біланція

Засіданя выбору одкрыв його председа Ласло Буковскый, уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны, котрый припомянув, же тото є юбілейне 50-те засіданя.

Буковскый курто біланцовав історію і роботу того народностного орґану, котрый основав ся у 2010-і році, втогды як Рада влады про народностны меншыны, якой председа быв підпредседом влады. Сам уповномоченый втогды зачінав як підпредседа той рады.

Звернув увагу на то, же пізніше ся рада трансформовала на днешній выбор, котрый є лем порадным орґаном Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, а уповномоченый не є членом влады.

Тото меншыны і довгый час акцентують, же выбор бы знова мав стати радов, жебы быв прямый контакт і комунікація з владов, і уповномоченый бы мав быти в позіції, коли може прямо з владов їднати.

Ласло Буковскый так само припомянув особы, котры од 2010-го року безперервыно напред як членове за окремы меншыны у раді, пак у выборі, з ним співпрацовали на аґенді меншыновых прав.

Фонд не має на енерґії

На засіданю аж два пункты были присвячены Фонду на підпору културы народностных меншын. Наперед собі членове народностного выбору выслухали Інформацію о діятельности Фонду на підпору културы народностных меншын за 2023-ій рік, котрый передкладала директорка фонду Алена Котванова.

Директорка окрім іншого звернула увагу на то, же роснутя цін енерґій дотулять ся і той інштітуції, а одгадом у 2023-ім році то фонд буде стояти о 64 тісяч веце, на што не суть в розрахунку грошы. Котванова так само інформовала, же в авґусті ся звернули до членів фаховых рад за окремы меншыны із жадостьов о припомінкы ку пропозіції Штруктуры підпорной діятельности на 2024-ый рік. Із 90 членів лем 10 одозвало ся, причім припомінкы мало лем троє членів.

В діскусії представителі меншын знова звертали увагу на проблемы, котры суть повязаны з роботов фонду, на пізне выплачаня дотацій, але і далшы недостаткы. На другім боці вєдно з директорков были згодны в тім, же комунікація меджі робітниками фонду і жадателями ся зліпшыла по приятю дакотрых кроків в рамках той інштітуції, ці з тым, же дакотры проблемы мож рішыти лем новелізаційов закона.

Котванова так само звенурла увагу, же тот рік кінчать в децембрі мандаты членам фаховых рад, і з той причіны приготовлюють ся новы выборы, о чім фонд буде інформовати.

Треба новелізацію закона

Такой по тім пункті наслідовав далшый, котрый дотулять ся фонду. Членове выбору дістали перед засіданьом інформацію о новелізації Закона о Фонді на підпору културы народностных меншын, котру на засіданю одпрезентовав державный секретарь Міністерства културы СР Матуш Бєщад.

Новелізація є повязана з тым, же была вызнана вєтнамска народностна меншына на Словакії, котра бы так само мала дістати ся до ґрантовой схемы фонду, жебы і тота меншына могла черьпати фінанції на свої проєкты.

Презентована новелізація рахує з тым, же з державного розрахунку піде на фонд 8 800 000 евр намісто дотеперішніх 8 300 000, а так само ся буде піднимати сума, котру може фонд схосновати на властный ход, на 6,5 процент з цілкового бюджету.

Нажаль, членове выбору аж на засіданю виділи таблічку, як быв подля новелы мали быти перерозділены грошы по новому, кедь до сістемы вступить і вєтнамска меншына. Вєтнамці бы мали дістати 1,2 процента з розрахунку фонду, а взяти бы ся по десятинках процент мало найвекшым меншынам – мадярьскій, ромскій і русиньскій.

Меншыны хотять робочу ґрупу ку новелізації

Петро Медвідь, член за русиньску меншыну, звернув увагу на то, же 1,2 процента про вєтнамску меншыну якось не одповідать фактам.

Покля лем 1804 людей приголошеных ку вєтнамскій меншыні в списованю з 2021-го року было і гражданами Словакії, у німецькой меншыны то наприклад было аж 7497 особ, причім вєтнамска меншына має мати 1,2, а німецька мє зістати лем при 1,6 процента з розрахунку фонду. Але прикладів было веце.

Озвав ся і Абел Равас, член за мадярьску меншыну, котрый быв у часі творіня Закона о Фонді про културу народностных меншнын єдным з тых, котры робили на сістемі роздільованя грошей меджі меншынами. Звернув увагу на то, же міністерство теперь робило лем якесь арітметічне розділіня, но в часі творіня фонду брали ся до увагы і іншы історічны факты а конотації. Зато запропоновав, же може міністерству помочі з новым розділіньом бюджету.

Но то не была єдина проблема новелізації. Слово в діскусії собі взяли і далшы представителі меншын, котры акцентовали, же рокы зберають ся проблемы у фунґованю фонду, котры мож рішыти лем новелізаційов, яка перейде парламентом. Зато высловили пересвідчіня, же покля ся теперь має робити новелізація, пак треба зробити комплексну управу закона, а не лем нове перерозділіня грошей. жебы вєтнамска меншына дістала грошы.

Так само меншыны згодли ся на тім, же на новелізації мають партіціповати і они, кедьже на то мають і подля конштітуції право.

Выбор наконець прияв узнесіня, котрым жадать Міністерство културы Словацькой републікы, жебы зрядило робочу ґрупу на приправу пропозіції новелізації Закона о Фонді на підпору културы народностных меншын і повірив председу выбору Буковского, жебы до 29-го септембра передложыв міністерству номінантів за меншыны до той ґрупы.

Вєтнамска меншына ся реално дістане ку ґрантовій схемі аж по новелізації закона, а так само платность новелізації не може почати в середині рока, што бы значіло проблему про фонд. Зато мож конштатовати, же перша вызва про Вєтнамців буде правдоподобно аж на рік 2025.

Русины будуть мати о єдного члена веце

Дале ся членове выбору на своїм юбілейнім засіданю занимали і змінами в штатуті. Тото так само было выкликане тым, же вєтнамска меншына бы мала мати теперь свого члена у выборі.

Членове выбору мали перед собов веце пропозіцій односно вырішіня той проблемы. У выборі за палату народсностных меншын дотеперь было 5 членів за мадярьску, 4 члены за ромску, по двоє членів за русиньску, чеську і україньску меншыну, а решта меншын мала по єднім членови. Довєдна 23 членів.

Представитель за русиньску меншыну Мілан Ян Піліп наперед пропоновав, з думков, же чісло членів має зістати єднаке, жебы єден мандат дав ся вєтнамскій меншыні, і подля списованя жытелів взяв ся єден мандат україньскій меншыні, кедьже є найменша з тых, котры мають веце як єден мандат.

Тоту пропозіцію наконець стягнув із засіданя, кедьже ся выбор згоднув, же кількость мандатів може выти веце як 23, і передложыв нову. За його першу пропозіцію окрім іншого знова были атакованы Русины з боку представителів україньской меншыны, же їм хотять „пошкодити“.

Наконець голосовало ся о трьох пропозіціях. Ян Хупек, член за моравску меншыну, пропоновав дати єден мандат Вєтнамцям, і решту мандатів не рушати. Його пропозіція мала найменше голосів і не перешла.

Друга пропозіція была од уповномоченого Буковского, котрый запропоновав дати мандтат вєтнамскій меншыні, але так само подля списованя жытелів придати єден мандат Русинам, котры бы по новому мали трьох, а не двох членів як дотеперь.

Буковскый одкликовав ся на філозофію, подля котрой ся мандаты роздільовали при основаню в році 2010. Втогды ішло ся за тым прінціпом, же меншыны до 10 000 мають єден, меншыны до 50 000 два, меншыны до 100 000 три, меншыны до 200 000 штири, а векшы меншыны пять мандатів у выборі.

Третя пропозіція, од Мілана Яна Піліпа, была єднака як Буковского, лем з тым розділом, же Піліп пропоновав записати тот прінціп діліня мандатів до штатуту. Жебы то было ясне і про будучность, і жебы были ясны норматівны рамкы односно той темы, не лем „устна традіція“.

Проти пропозіції Піліпа озвало ся дакілько людей, включно уповномоченого, котры звертали увагу на проблемы, котры з такым записом в штатуті можуть выникнути. Наконець веце голосів здобыла пропозіція Ласла Буковского. Но основным натеперь є, же Русины вдяка резултатам із списованя у 2021-ім році будуть мати о єдного члена выбору веце.

Буковскый інформовав по приятю зміны, же в скорім часі Уряд уповномоченого про народностны меншыны выпише выборы на обсаджіня єдного мандату про вєтнамску і єдного про русиньску меншыну.

Вєдно з тым прияла ся і далша зміна. Членове выбору схвалили в штатуті, же Оцінюючу справу о підпорі културы народсностных меншын, стані народностного школства і хоснованю языків народностных меншын будуть представителі меншын писати раз за три рокы.

Дотеперь писала ся раз за два рокы, з чім меншыны не были спокійны з веце причін, наприклад зато, же выдавала ся тота справа в тім самім році як подобну справу пише і уповномоченый, але і зато, же тот документ часто нияк не є браный до увагы властями, і страчать на атрактівности. Зато оцінка раз за три рокы, навеце як контра документу од уповномоченого, може мати ліпшый ефект.

Новый штатут мусить теперь схвалити Рада влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, што бы мала быти лем про форма справа.

Проїднали ся і далшы інформації

На засіданю были проїднаны і далшы інформації. Меджі нима Інформація о повніню обовязків выходячіх з Рамкового договору на охрану народностных меншын і рекомендацій Комітету міністрів Рады Европы, Інформація о повніню обовязків выходячіх з Европской харты реґіоналных або меншыновых языків і рекомендацій Комітету міністрів Рады Европы.

Так само ся інформовало о приправі Оцінюючой справы Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы о підпорі културы народсностных меншын, стані народностного школства і хоснованю языків народностных меншын, котра тот рік выдасть ся за період років 2021 – 2022.

Председа выбору Ласло Буковскый одпрезентовав дві публікації, котры в остатнім часі выдав його уряд, і котры членове выбору на засіданю дістали. Першов є зборник рефератів з конференції, яку уряд орґанізовав із назвов Меншыновы права і їх леґіслатівна управа, де мож найти і цілый текст Закона о поставліню народностных меншнын, котрый наконець влада заблоковала, і кедь го мала у Проґрамовім выголошіню влады.

Другов публікаційов є Справа о стані хоснованя языків народностных меншын на теріторії Словацькой републікы за період років 2021 – 2022, котру Уряд уповномоченого влады СР про народностны меншыны рихтує кажды два рокы.

Представитель русиньской меншыны Петро Медвідь участных іформовав о тім, же 26-го юна того року одбыло ся перше засіданя Рады народностных музеїв, котра выникла при Словацькім народнім музею. До рады номіновали членів окремы народностны музеї, якы належать під Словацькый народный музей.

Із членів выбору аж трьоми суть в новій раді. Петро Медвідь, номінант СНМ – Музея русиньской културы, Павел Боґдан, номінант СНМ – Музея україньской културы, і Ласло Буковскый як уповномоченый про меншыны.

Председом рады став Золтан Сасі, номінованый за мадярьскый музей, підпредседом Петро Медвідь. Найблизше засіданя рады має быти восени, і зато были членове выбору попрошены, жебы кедь суть якысь проблемы у їх народностнім музею, комуніковали то з членами рады, котры бы тоты проблемы могли обговорити і на засіданю рады.

Найблизше засіданя народностного выбору, уж правдоподобно з членом за вєтнамску меншыну а третім членом за Русинів, планує ся на початок децембра.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА