Одбыло ся далше засіданя народностного выбору. Обговорили ся концепчны матеріалы

В понедільок 6-го марца 2023-го року в братіславскім владнім готелі Bôrik одбыло ся 48-ме засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Ішло о перше тогорічне засіданя выбору. На проґрамі было девять пунктів, котрыма представителі меншын мали занимати ся. Меджі іншым і рихтованьом оцінкы о стані народностно школства, културы і языка за період років 2021 і 2022.

Фонд перенесеный

На проґрамі понеділького засіданя мала быти і тема о роботі Фонду на підпору културы народностных меншын за 2022-ый рік. Членове народносто выбору дістали перед засіданьом матеріал, котрый приготовила директорка фонду Алена Котванова, но пункт наконець переніс ся на далше засіданя.

Причінов было оправданя директоркы з участи на засіданю із здравотных причін. Представителі меншын не хотіли бісідовати о передкладанім матеріалі без їй участи.

Но о фонді бісідовало ся і так, бо на попереднім засіданю дістав председа выбору, котрым є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый задачу, жебы створив робочу ґрупу і зорґанізовав стрічу з директорков фонду.

Темов мали быти пожадавкы, котры мають меншыны односно фунґованя фонду.

Як інформовав Буковскый, така стріча зорґанізовала ся в попереднім тыждно перед засіданьом. Директорка фонду потвердила, же ускоріня схвальованя і выплачаня дотацій бы ся могло досягнути тым, же бы вызвы на слідуючій рік были выписаны не в децембрі ці януарі, але уж в авґусті або септемері.

Но єдночасно были представителі меншын інформованы і о тім, же вшыткы далшы пожадавкы – фунґованя фаховых рад ітд., є мож рішыти лем змінов закона о фонді, не рішіньом веджіня фонду. Значіть, жадны зміны не перейдуть без того, жебы ся тоты справы дістали до новелізації закона, за котру бы мусив заголосовати парламент.

Інформація о моніторінґу

Представителька Міністерства загранічных діл Словацькой републікы і европскых справ СР Барбара Ілкова одпрезентовала на засіданю Справу о проходжіню і резултатах пятого кола моніторованя імплементації Рамкового договору на охрану народностных меншын в Словацькій републіці.

Такый моніторінґ, котрый ся робить періодічно, становлює, в котрых областях має Словакія зліпшыти права народностных меншын.

Документ, котрый дістали і членове выбору передом, быв предметом меджірезортного припомінкового процесу і буде пунктом проґраму слідуючого засіданя Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность. Выбор документ єдноголосно схвалив.

В документі з моніторінґу найдеме наприклад такы рекомендації, же ся має зліпшыти ефектівіта механізму на підпору културы народностных мешын, і єдночасно ся мають брати до увагы потребы кілкостьов малых мешнын. Так само ся рекомендує підпора освіты в языках народностных меншын, головно русиньского і україньского языка.

Много рекомендацій в документі з моніторінґу дотулять ся головно проблем, котры суть повязаны з ромсков меншынов.

З высыланьом RTVS не є цалком спокійность

На засіданю проїднала ся і Справа о народностнім высыланю за 2022-ый рік. Тоту передкладав Директор народностного высыланя RTVS (Радія і телевізії Словакії) Аттіла Ловас.

Ловас меджі іншым спомянув, же ся продовжує в наповньованю фаз Концепції народностного высыланя з 2020-го року, а так само і то, же од авґуста 2022-го року є нова леґіслатіва, котра новелізовала установліня закона о RTVS, і нарядила звекшованя часовой дотації народностного высыланя на рокы 2022, 2023 і 2024.

При тім пункті представителі меншын, включно русиньской, высловили неспокійность з презентованым матеріалом.

Звернули увагу наприклад на то, же і кедь в припаді телевізного высыланя дішло ку звекшіню часовой дотації, зістали недорішены проблемы. Першым є то, же і при звекшіню дотації не звекшыли ся персоналны джерела, і так тоты самы люди мусять вырабляти веце проґраму, што може оддзеркальовати ся на якости.

Так само ся звернула увага на то, же народностне высыланя в телевізії іде рано по восьмій годині, і є вопросом, про кого тото высыланя в такім часі має быти, ці не іде лем о наповніня обоязку з боку RTVS pro forma.

Проблемов є і повторіня тых проґрамів. Покля фунфовав телевізный округ Trojka, повторіня ішло там пополідне на другый день. Так само сам Ловас презентовав в минулости концепцію, же кедь буде мати телевізія пять округів, народностне высыланя піде до ліпшых часів і буде наповняти проґрам округу Dvojka.

Но по зрушіню округу Trojka новым ґенералным директором RTVS зістали знова лем штири округы телевізії і повторіня народностных проґрамів іде в ночі і перспектіва розшыріня ці ліпшого часу высыланя ся тым стала не барз реалнов.

Знова бісідовало ся і о высыланю в радію, де так само не стало реалітов то, што говорив Ловас перед веце як роком, же будуть фунґовати діґіталны фреквенції DAB+, а там буде і народностный округ.

Русиньскы представителі припомянули і то, же докінця доднесь не є посилнена персонално русиньска редакція, што было давно обіцяне, і тім редакторів є доповненый екстерным редактором, котрый притім робить тоту саму роботу, што інтерны редакторы.

І далшы меншыны скаржыли ся на часы высыланя і часову дотацію про своє высыланя, ці на персоналне піддімензованя редакцій.

Аттіла Ловас інформовав і о тім, же знова має ся приступити ку єднотному веджіню народностного высыланя з Братіславы. Кошыцьке штудіо так знова буде залежне од головного міста, што меныыны тыж не прияли барз позітівно.

Народностных сел і міст є веце

Председа выбору Буковскый інфомровав і о послідніх прінціпіалных узнесінях влады, котры мають позітівный вплив на аплікацію меншыновых языковых прав.

Кінцьом минувношого року влада схвалила Справу о хоснованю языків народностных меншын за період років 2021 і 2022. Тото узнесіня кладе ведучому Уряду влады СР і уповномоченому про народностны меншыны створити фінанчный підпорный механізм на компензацію вытрат выникнутых при аплікації Европской харты реґіоналных і меншыновых языків а меншынового языкового закона.

Одповідным членам влады кладе обовязок підняти уровень компетенчного языкового навчаня робітників у меншыновых языках, і прияти крокы на одстороніня недостатків.

Кінцьом януара влада схвалила Наряджіня влады Словацькой републікы, котрым выдає ся список сел і міст, в котрых гражданы Словацькой републікы, якы належать ку народностній меншыні, творять найменше 15 процент населіня.

Нове наряджіня рефлектує новелізованый меншыновый языковый закон з року 2011, а так само резултаты списованя жытелів з року 2021. Платне є тото наряджіня од 1-го марца того року. Припоминаме, же кедь дотеперь было на Словакії 638 сел і міст, де мож было хосновати меншыновый язык, теперь їх є о 125 веце. Русины уж мають цілково 154 сел і міст, о 88 веце в порівнаню з попереднім періодом.

Меншыны будуть писати оцінку

Буковскый інформовав выбор, же його уряд буде в найблизшім часі приготовльовати Оцінюючу справу Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы о підпорі култур народностных меншын, стані народностного школства, і хоснованю языків народностных меншын за період років 2021 і 2022.

В тім році паралелно будуть рихтовати єднако заміряный документ і представителі народностных меншын. О тім пункті была довга діскуія. Часть представителів меншын звертала увагу на то, же тоты оцінкы суть многораз даремнов роботов, котру нихто з компетентных орґанів не бере до увагы при своїх кроках.

Так само ся звернула увага на то, ці то не дуплікація роботы з тым, ку чому є обовязаный Уряд уповномочееного влады СР про народностны меншыны, і ці бы таку оцінку не было ліпше робити в кооперації як єден документ, припадно, ці бы не было ліпше робити оцінку з боку меншын аж далшый рік, жебы ся тоты оцінкы черяли.

Наконець ся векшынов голосів вырішыло, же затля зіставать ся при старім способі, і меншыны так само приготовлять тот рік свою оцінку з тым, же буде ся глядати можливость зміны штатуту выбору, в котрім є дворічна оцінка з боку меншын записана.

Выбор быв інформованый і о тім же вєтнамска комуніта на Словакії є на найліпшій пути стати офіціалнов меншынов, кедьже уж і подля Словацькой академії наук сповнять шпеціфікації, жебы ньов быти. Єднакы намагаы і посуджованя з боку Словацькой академії наук проходять і в одношіню ку ґуральскій комуніті.

Найблизше засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы одбуде ся в місяці май.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА