Одбыло ся далше засіданя народностного выбору. І теперь лем онлайн

В понедільок 24-го мая 2021-го року одбыло ся 41-ше засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

З причіны продовжуючіх протиепідемічных наряджінь і тото засіданя проходило онлйан формов. В проґрамі мали членове выбору десять пунктів. Бісідовало ся о народностных музеях, школстві, ці приправах односно народностного закона.

Русиньскый музей робив і почас короны

Членове выбору дістали іщі перед засіданьом Інформацію о річных справах о діялности народностных музеїв на Словакії за рік 2020. Тот документ передкладать Міністерство културы Словацькой републікы, кедьже є зряджовательом Словацького народного музея (СНМ), під котрый належать і народностны музеї.

Як окремы шпеціалізованы інштітуції має СНМ вісем народностных музеїв, межі нима є і Музей русиньской културы в Пряшові (СНМ-МРК).

З документу, котрый быв передложеный выбору, ся дізнаме, же русиньскый музей ани в минулім році не рішыв жадны научно-бадательскы задачі, но то не значіть, же быв без діялности. Треба припомянути, же в минулім році ся по довгім часі зачала рішыти реконштрукція холем части просторів, котра є теперь докінчена і може конечно служыти як достойны выставны просторы, і кедь на велику реконштрукцію СНМ-МРК іщі все лем чекать.

Окрім того, же ся робили ставебны роботы, русиньскый музей в часі пандемії стигнув у 2020-ім році збогатити свій збірковый фонд, реіншталовав довгодобу выставку Історія Русинів на Словакії з року 2013, зреалізовав пять дочасных выставок, далшы културны події, де было мож чути музику, але і літературне слово, але і ательєры народной творчости ці драматічной творчости.

Хоць музей мав цілковый розрахунок на 2020-ый рік векшый як в попереднім році, треба підкреслити, же высша сума была з причіны схваленой реконштруцкії споминаной части просторів.

На народностнім законі ся робить далше

Словакія бы мала подля Проґрамового выголошіня влады прияти Закон о поставліню народностных меншын, котрый дотеперь бракує. На тот замір была уж зряджена і робоча ґрупа, котру покликав уповномоченый про народностны меншыны і єдночасно председа меншынового выбору Ласло Буковскый.

Буковскый покликав до ґрупы і двох представителів Русинів, Мартіна Дуфалу як експерта на право з Універзіты Коменьского в Братіславі, а Мілана Яна Піліпа, підпредседу мешнынового выбору, днесь і у функції председы Уряду Словаків жыючіх в загранічу.

Од остатнього засіданя выбору, котре одбыло ся в марці, проходили 3 робочі стрічі підґруп. Дві занимали ся школством народностных меншын, третя стріча робочой підґрупы дотуляла ся темы інштітуціоналного і фіначного забезпечіня і партіціпації народностных меншын.

Як інформовав Буковскый, моментално приготовлює ся стріча ку выпрацованю статі 4 пропозіції закона, котра управлює область културы народностных меншын.

В школстві рекомендації і про русиньску освіту

Членове выбору в рамках проґраму засіданя занимали ся і проблематіков народностного школства. Тото ся приспособило пандемічній сітуації.

З документу під назвов Інформація о стані народностного школства ся дізнаме, же ку 15-му септембру 2020-го року были зараджены до сіті школ і школьскых заряджінь в Словацькій републіці три матерьскы школы з навчалным языком русиньскым. Ку тій самій даті існовали лем дві основны школы з навчалным языком русиньскым, єдна з того в комбінації зо словацькым языком. Цілково на школах Русины мають 67 школярів.

Там ся не рахують школы, де ся учіть русиньскый язык, але навчалный язык є словацькый, а не рахують ся там ани школы, котры в рамкх кружків робить Обчаньске здружіня Колысочка.

Резорт школства у своїм документі рекомендує розшырити понуку русиньского языка в предшкольскій і прімарній уровни і сприступнити основну часть освіты в русиньскім языку в секундарнім, технічнім і фаховім навчаню. Далшы рекомендації суть в напрямі освіты учітелів, котры учать по русиньскы, але і забезпечіня навчаня історії і културы, котры ся дзеркалять в русиньскім языку.

Добров новинов є, же народностне школство ся приспособило пандемії. Резорт школства реалізує проєкт EDU TV, до котрого суть даны і меншыновы школы. Про такы школы ся приготовить 200 відео діштанчных годин, з того 40 про русиньскы школы з предмету русиньскый язык і літратура. Уж теперь суть першы 4 русиньскы годины діштанчного навчаня доступны на вебсайті проєкту.

Трансформацію фонду меншыны не підпорують

Єднов з тем понедількового засіданя быв і Фонд на підпору културы народностных меншын. Выбор быв інформованый о тім, же в парламенті хоче владна векшына прияти новелу закона о фонді.

Новелізація бы мала забезпечіти, же як волителі до волеб, в котрых ся выберають членове фаховых рад за окремы меншыны, ся годны будуть голосити лем народностны орґанізації, котры суть в реґістрі народностных орґанізацій. Новела закона бы так вылучіла як волителів наприклад пріватны фірмы, ці іншы субєкты, котры ся до волеб голосили в минулости.

Подля новых правил, коли будуть мати у вольбах голос лем реґістрованы народностны орґанізації, котры о то проявлять інтерес, бы ся мали фаховы рады выберати уж в осени, кедьже мандат сучасных рад кінчіть.

Другов проблемов односно меншынового фонду є задум Міністерства културы Словацькой републікы під веджіньом Наталії Мілановой, жебы Фонд на підпору културы народностных меншын став „шыршым“. В такім припаді бы ся створив фонд меншыновых ґруп, де бы была і підпора зневыгодненых ґруп.

Членове выбору остро крітікують такы заміры, кедьже то спринимають як огрожіня якой-такой културной автономії, котру здобыли у 2017-ім році вытворіньом сучасного меншынового фонду. З той причіны прияли узнесіня, в котрім свою неґатівну позіцію высловлюють, і котре буде зганане резорту културы. Узнесіня ся мусить іщі одголосовати per rollam, кедьже засіданя было онлайн.

Першы резултаты списованя кінцьом року

На выборі бісідовало ся і списованю жытелів, котре тот рік проходить на Словакії. Електронічне списованя тырвало од половины фебруара до кінця марца. В нім ся списало 86 процент жытелів. 3-го мая зачало асістоване списованя, котре закінчіть ся 13-го юна.

Як інформовав членів выбору Шатістічный уряд Словацькой републікы, частковы резултаты асістованого списованя вызерають добрі і є надія, же тот рік вдяка новій методі списованя будеме мати точнішы резултаты.

Што до публікованя резултатів, першы, основны резултаты будуть публікованы кінцьом 2021-го року. Там бы мали быти даны і о народности а материньскім языку. Далшы даны будуть публікованы в році 2022. Цілковы резултаты бы мали быти спрацованы в році 2024.

Інтересным фактом є, же затля ся не рахує з тым, жебы даны о „другій“ народности были публікованы в першій фазі. Значіть, знова зіставать вопросом, як ся тота інформація буде апліковати на народностны політікы.

Буде округлый стіл ку одстраніню недостатків у хоснованю языків

На выборі было обговорене і то, же Комітет фаховців Рады Европы вызвав Словацьку републіку, жебы звекшыла свої намагы на благо реґіоналных і меншыновых языків на своїй теріторії. 

Інформація выходить із Справы о запроваджіню безодкладных рекомендацій з пятого кола моніторованя уровни імплементації Европской харты реґіоналных або меншыновых языків у Словацькій републіці, котра была публікована в марці.

Кедьже Комітет фаховців мав прямы рекомендації ку конкретным меншыновым языкам, включно русиньского языка, Ласло Буковскый буде скликавати в літі округлый стіл, на котрім будуть участны представителі народностных меншын, і його цільом буде рішыти проблемы, на котры документ вказує, і одстранити недостаткы подля рекомендацій фаховців з Рады Европы.

Далше засіданя выбору аж в септембрі

Далше засіданя народностного выбору є наплановане аж на місяць септембер. Є ясным, же уж не буде засідати в точно тім самім складі, як теперь.

По штирьох роках кінчіть мандат членам выбору за народностны меншыны і будуть ся робити новы вольбы. Тоты суть напланованы на 1-го юла. Як інформовав Буковскый, о детайлах буде інформовати народностны орґанізації.

Выберати членів выбору за народностны меншыны можуть лем реґістрованы народностны обчаньскы здружіня, котры пропонують і своїх кандідатів. Є можливе, же перед септембром предці лем одбуде ся іщі міморядне засіданя выбору, на котрім будуть нововыбратым членам переданы їх мандаты.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА