«Невыплакана істория» Йошка Броды

14. червця в Концертовій Студиі Польского Радия ім. Вітольда Лютославского в Варшаві одбыл ся вынятковый концерт під назвом «Нижній Шлеск» /Dolny Śląsk/, отвераючый культурно-едукацийный проєкт «Невыплакана істория», котрый привертат памят о культуровій спадковині переселеных в наслідстві другой світовой войны.

Цілю концерту было вказати культурове богатство Нижнього Шлеска – реґіону обнимаючого «Землі Одзысканы», о котрым панувало переконаня, што взаімна дифузия населіня, котре ту наплынуло спричынила заниканя традиций і культуры предків. Проєкт закладат дотертя до шырокой публикы з пресланьом вказуючым Нижній Шлеск як місце выняткове під взглядом вельокультуровости і старунку о власну спадковину.

Автором та головным реализатором музичной оправы был Йошко Брода, мультиінструменталиста, музичный продуцент і композитор, захопленый народныма інструментами і народном культуром. Ґураль з Бескідів, чловек необычні вразливый, котрый не перейде обоятні попри жадній співанці, мельодиі і обділеный талантом наданя тому нового, выняткового звучаня.

До участи в концерті запрошено пшемківскій ансамбль Ластівочка, як єден з кілкох выріжняючых ся під взглядом культурового богатства ансамблів і маючого серед антрополоґів культуры опінію, же репрезентує він культуру предків в незміненій формі.

Спілпраца Йошкы Броды з Ластівочком зачала ся 21. січня 2021 рока, коли до сідибы Кружка Стоваришыня Лемків в Пшемкові прибыл з науково-едукацийном місийом в рамках проєкту «Басейн Культуры на Нижнім Шлеску» орґанізуваного через Фундацию Для Молодежы (см. допис Варштаты Басейну Куль туры на Нижнім Шлеску в Кружку Стоваришыня Лемків в Пшемкові, Бесіда, нр 180, май – червец 2021).

Жебы реализувати задачы в рамках проєкиу, Фундация Для Молодежы звернула ся з просьбом о спілучаст до лавреатів фестівали в Казімєжу н. Віслом, котрых репертуар был доціненый і высоко нагородженый в престіжовым конкурсі традиций, в тым до ансамблю Ластівочка.

Спомнена стріча переродила ся в глубшу спілпрацу з ансамбльом Ластівочка, а зобраный материял заохотил знаного композитора до влучыня го при ілюстрациі Нижнього Шлеска як басейну ріжнородных проявів традиций зберіганых в локальных середовисках, котры заховали ся в меджепоколіньовым переказі та як реґіону вынят кового під взглядом вельокультуровости і старунку о всласну спадковину.

Ластівочка заспівала пару пісен при акомпаніяменті Йошкы Броды і музиків запрошеных до спілпрацы в рамках реализациі концерту.

Окрем Ластівочкы выступили Чадецкы Ґуралі з ансамблю Поляна, Хор Родины Бродів та представителі кресовой культуры, ансамблю Зо Свіжа /Ze Świrza/ з місцевости Ґєралтів.

Вшыткы выступуючы на сцені не были одягнены до народных кроів і мало то тіж глубше значыня, котре Йошко Брода вытлумачыл такыма словами: Jak Państwo zauważyliście, wszyscy jak tu jesteśmy na scenie, nie jesteśmy ubrani w stroje folklorystyczne. Ja nie miałem wahania, żeby wyjść do Państwa normalnie ubranym, bo my tu jesteśmy z takich kultur, które się nie przebierają, tylko ubierają. I czasem nam bardzo przeszkadza, że po drugiej stronie ludzie myślą, że my się przebieramy. Więc my się „nie przebraliśmy”. Wyszliśmy tak normalnie, tak jak ludzie żyją i funkcjonują na Dolnym Śląsku, jeden obok drugiego. Rusini obok Górali Czadeckich, Górale Czadeccy obok ludzi z Bośni, Hercegowiny, a ci obok Podolan, Kresowian, Buczaczan, Stanisławowіan. Normalnie się ubierają, mają normalne zawody, noszą normalne okulary, tylko że różnią się tym, że wiedzą skąd są.

Подля Йошка Броды наголовок «Невыплакана істория» добрі представлят сутніст, понеже істория Нижнього Шлеска є акуратні невыплакана, травматична.

Ludzie przemocą znaleźli się na Dolnym Śląsku, w wyniku nakazów pracy, ekspatriacji, przesiedleń. Nie chcieli tam przyjechać, ale przyjechali. To ogromna przestrzeń niesprawiedliwości, przemocy, traum, to część życia tych ludzi do dziś. Problem polega na tym, że ci ludzie nie mogli o tym mówić, nie mogli tęsknić do swojej kultury, geografii. Chciano w utopijny sposób stworzyć nowy świat i zamknąć kulturę starego świata, chcieli ludzi wykorzenić geograficznie i przestrzennie. Ci ludzie musieli zejść do podziemia ze swoimi emocjami i projekt “Dolny Śląsk” to praca z emocjami ludzi, którzy musieli je gdzieś ulokować, bo oficjalnie nie mogli wspominać o swoich doświadczeniach, nawet w rodzinach nie mogli o tym mówić – тлумачыл Йошко Брода.

На сцені в концертовій студиі могли мы почути не лем музику, але тіж выімкы награнь люди памятаючых тото, што для дальшых поколінь было втрачене уж на все, выповідане языком іх предків. Были то і тоты болізны, і тоты весільшы спомины, котры, вплітаны медже даныма піснями, підкрисляли вагу подіі та доводили, же традиция дале – як то повіл Йошко Брода – «має ся добрі».

А што до нас, Стоваришыня Лемків та ансамблю Ластівочка – горды мы з того, же сме достеріганы не лем на Нижнім Шлеску. Цілый концерт мож обізрити на Youtube (Лемкы співают од 1:16:00).

Aвтор допису: Андрий Ковальскій 

(Текст был публикуваный в: «Бесіда», ч. ч. 4 (187) за місяці липец/серпен 2022 р.)