(не)Културный бізніс

Влада Словацькой републікы 22-го фебруара 2017-го року схвалила пропозіцію Закона о фонді на підпору културы народностных меншын, котру передкладало Міністерство културы. Самособов, теперь є потрібне, жебы закон перешов цілым леґіслатівным процесом, лемже кідь сі усвідомиме, же влада має в парламенті конфортну векшыну, можеме предпокладати, же без векшых змін, або абсолутно без змін, владна пропозіція закона перейде.

Меншыны ся можуть тішыти, тадь ґарантованых буде шторік 8 міліонів евр, а ґарантована буде і частка, котру окрема меншына дістане. Самособов, найвеце собі приліпшать Мадярі, но а тоты остатні будуть тихо, бо хоць бы могло быти діліня і ліпше, і так, кідь ся буде ділити раз веце грошей як теперь, каждый собі приліпшыть. Но опити ся векшов сумов грошей бы было барз прімітівне. Закон іщі не є приятый, а уж видіти, же має хыбы, котры знова раз не рішають кардіналны проблемы фінанцованя меншын.

Округлый стіл Русинів Словеньска выпрацовав пропозіцію закона о народностных меншынах, котрый Словакії дотеперь бракує. В рамках той пропозіції рішыло ся і фінанцованя меншын, і тото фінанцованя было основане на вытворіню меншыновых културных самосправовань. Кідьже на таке дашто не є на Словакії „атмосфера“, влада тиск на їднаня о такім законі (нелем з боку Русинів), перекрыла ініціатівов зробити закон о фінанцованю. З тым, же там будуть даякы „елементы самосправованя“. Но кідь ся посмотриме на закон, котрый влада передкладать до леґіслатівного процесу, різніцю міджі тым, што мають меншыны днесь і тым, што будуть мати од нового рока, мож вытолковати в дакілько пунктах.

Фінанцованя не буде із Уряду влады Словацькой републікы, як є тому днесь, а з Міністерства кутлруы. Грошей буде веце, вісем міліонів, і тоты грошы будуть ґарантованы шторік, покля теперь меншыны могли терьпнути, же кідь ся економіці не веде добрі, ці не буде менше грошей і на них в будучім році. Намісто комісій, котры мала кажда меншына, і котры роздільовали грошы про окрему меншыну, будуть фаховы рады, дозорна комісія, справна рада, а шефом з ключами од трезору не буде директор Уряду влады, а директор фонду, котрый буде менованый міністром културы. Очекує ся векша професіоналность фаховых рад, котры будуть намісто комісій. Але то ся лем очекує. Меншына бы мала рішыти свої пріоріты, котры бы мали дістати дотацію. Час вкаже реалность. Но і то може вшытко.

Закон, як добрі бы не быв думаный, предці лем не рішыть основны проблемы фінанцованя, котры наприклад в пропозіції закона од Округлого стола Русинів Словенська рішаны были. І тоты діры в законі давають, так і як теперь, простор на културный, або ліпше повіджено некултурный бізніс.

Першым основным проблемом фінанцованя, котрый новый закон не рішыть є то, же знова піде лем о ґрантову сістему. Значіть – закон не вытворить културны меншыновы, а головно професіоналны інштітуції, котры бы ся професіонално могли присвячати окремым областям културного меншынового жывота. Знова піде лем о каждорічне писаня проєктів, о чеканя на то, ці проєкт є схваленый, кілько на проєкт было схвалено і коли прийдуть грошы на проєкт. Намісто того, жебы мінімално цілорочны проєкты, як суть медії, мали од 1-го януара до 31-го децембра грошы, котры бы забезпечовали професіоналный ход редакцій і не была то каждорінчо дакількомісячна робота без грошей. Навеце, кідь іде о періодічну пресу, іщі і на довг в друкарні.

Але омного векшым проблемом є нерішаня в законі того, хто, як і кілько може жадати. Ту ся одкрывать простор про різны, повічме тому, „інтересны“ факты.

Закон знова говорить, же жадательом може быти фізічна особа, котра має 18 років або правницька особа, котрой предметом діялности є реалізація културных або іншых актівностей шпеціфікованых у вызві на подаваня жадостей. Під правницьков особов можеме розуміти село, або наприклад, што є найчастішый жадатель – обчаньске здружіня. На тім іщі не є нич плане, лемже то, же ся не встановлюють в законі жадны іншы граніці того хто, як, на што і кілько може жадати, є по многых роках фунґованя подібной сістемы і скушеностях з ньов про мене незрозуміле.

Про ілустрацію дам вопрос. Є нормалне, жебы обчаньске здружіня котре має трьох членів, бо закон жадать на основаня обчаньского здружіня трьох членів і веце го не інтересує, подало 20 проєктів єднако як обчаньске здружіня, котре має членів 800? То досправды 3-ми люди можуть стигнути тілько роботы, як орґанізація, котра має велику членьску базу і рахує ся з тым, же реґіоналны проєкты роблять як раз членове в окремых реґіонах? Самособов є то гіпотеза, але не є нереалнов. Но не мусиме зістати при гіпотезах і перейти на факты.

Досправды собі хтось думать, же є абсолутно нормалне, кідь дістане, як тому є того рока, русиньска меншына 340 тісяч евр і даякы дрібны і здружіня з трьома членами подасть проєкты, котры, кібы їх комісія вшыткы схвалила і навеце без змін, бы мали обєм веце як третину із тых 340 тісяч? Де зістануть потім досправдовы орґанізації з членьскыма базами? Де зістануть реґіоны, до котрых треба дати грошы, жебы в людях утримовати і укріпляти русиньске усвідомліня тым, же їм там принесеме културу і освіту?

Нажаль, закон тото не рішыть і мы ся можеме сполігати лем на то, же комісія, ці по новому фахова рада, буде при жадостях о дотації розумна. І то є вшытко. Нияк іншак не знаме заборонити тому, же з векшым обємом грошей, котрый буде меншына мати од далшого рока, буде звекшовати ся і смак дакотрых здружінь, котры будуть нараз фаховцями на будькотру область меншынового жывота з мінімалнов кількостьов членів. І зато тот закон, покля ся в леґіслатівнім процесі такы проблемы не дорішають, буде лем одкрытыма дверями, котры дають шансу про (не)културный бізніс.

Жрідло фотоґрафії: Pixabay.com.

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm.)

ТЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА