Народностный выбор апелує на владу прияти список народностных сел. На владі стоїть і меншыновый закон

В середу 7-го децембра 2022-го року в братіславскім владнім готелі Bôrik проходило споєне 46-те і 47-ме засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Представителі меншын мали в проґрамі засіданя веце важных тем. Меджі тоты найвеце горячі належало і владне наряджіня, котрым ся выдавать список сел і міст, в котрых гражданы Словацькой републікы творять потребну квоту, жебы могло село або місто быти меншынове, значіть двоязычне.

Наряджіня влады заблоковане

Народностны меншыны раховали з тым, же од 1-го януара 2023-го року буде в платности нове наряджіня влады Словацькой републікы котрым ся выдавать список сел і міст, в котрых гражданы Словацькой републікы творять потребну квоту, жебы могло село або місто быти меншынове.

Меншыны, котрых ся то дотулять, значіть мадярьской, ромской, русиньской, україньской і німецькой, посередництвом робочіх ґруп приготовили новый список сел і міст, котры бы подля резултатів списованя жытелів мали быти по новому двоязычны.

Нове наряджіня, а з тым повязаный список сел і міст, рахує уж і з резултатами списованя з 2021-го року, як і з тым, же на то, жебы село або місто могло быти меншынове – двоязычне, старчіть, жебы ку меншыні приголосило ся не 20, а 15 процент жытелів. Так само до потребного процента рахують ся обидві одповіді на народность з 2021-го року.

Список сел і міст ся мав розшырити о 125, причім велике нароснутя мають мати якраз Русины, якы мають теперь 66 сел і міст, а по новому бы мали мати аж 154.

Як інформовав председа народностного выбору, уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый, припомінкы ку новому наряджіню, котре было уж і схвалене выбором а рекомендоване на приятя владов, має Леґіслатівна рада влады.

Леґіслатівна рада докінця пропомоновала зохабити окремо платный дотеперішній список, а прияти нове наряджіня, де были были лем тоты села і міста, котры прибудуть по новому. Буковскый припомянув, же акцептованьом припомінкы леґіслатівной рады бы дішло ку стану значной правной непевности і згіршіню аплікачной практікы языковых прав меншын.

На пропозіцію предаставителів русиньской меншыны выбор прияв засадне узнесіня, котрым апелує на владу, жебы меншынами схваленый обсяг і форму пропозіції наряджіня проїднала і схвалила на найблизшім своїм засіданю.

Засадне узнесіня меншынового выбору іде прямо на владу, а не іде наперед на схваліня на Раду влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность. Но і так зіставать вопросом, ці нове наряджіня буде схвалене, з якым обсягом, і ці од початку слідуючого року буде платне, як з тым меншыны і раховали.

Русиньскых школ є мало

На остатнім тогорічнім засіданю народностного выбору обговорив ся і стан народностного школства. Інформацію членам выбору подав Калман Петоц, ґенералный директор Секції народностной і ціложывотной освіты на Міністерстві школства, наукы, баданя і шпорту Словацькой републікы.

Подля поданыых інформацій ку 15-му септембру того року были до сіті матерьскых школ записаны штири матерьскы школы, котры суть з навчалным языком русиньскым. Так само існують дві основны школы, де є навчалный язык русиньскый. Тоты дві школы мають довєдна 82 школярів. Русины не мають моментално ани єдну середню школу з навчалным языком русиньскым, ці з навчаньом русиньского языка.

Но треба так само припомянути, же і тот рік Обчаньске здружіня Колысочка робить Вечерны школы русиньского языка. Тоты не суть обсягнуты в інформації од міністерства. Подля нашых інформацій вечерны школы навщівлює тот рік коло 300 дітей.

Документ резорту школства, котрый быв презентованый, рекомендує розшырити понуку русиньского языка на передшкольскій і прімарній уровни і сприступнити фундаменталну часть освіты по русиньскы в секундарній, технічній а фаховій освіті.

Тот рік быв спущеный міністерством і проєкт з назвов Підпора навчаня материньского языка народностной меншыны 2022.

Вызва має служыти як початочне рішіня підпоры навчаня хорватьского, польского, русиньского, ромского, україньского, німецького або булгарьского языка з тым, же залучены успішны жадателі проєкт реалізують од 1-го новембра до 28-го фебруара 2023-го року.

Транспортны таблічкы будуть і по русиньскы в азбуці

Председа выбору Ласло Буковскый на засіданю інформовав і о актуалнім стані хоснованя языків народностных меншын. Наперек дакотрым проблемам мож конштатовати, же знова зробив ся в тім році проґрес і хоснованя народностных языків ся зліпшує.

Як Буковскый інформовав, його уряд тот рік рішыв 83 подань, котрыма звертала ся увага на недотримованя меншыновых языковых прав. Вшыткы пришли од фізічных особ. Веце з них было дорученых в остатніх тыжднях, і якраз проходить комунікація з одповідныма субєктами, жебы одстранити недостаткы.

І тот рік фунґовали порадны языковы ґрупы, котры забезпечовали переклады різных формуларів, інформацій, котры дотуляють ся огрожіня жывота, здоровля, безпечности ці маєтку гражданів Словакії, методолоґічных матеріалів ці матрічных формуларів.

Тот рік были зроблены і переклады до языків народностных меншын матеріалів Центра правной помочі.

В остатнім часі проходили і конзултації з Міністерством транспорту і будованя Словацькой републікы односно технічных приписів, якы дотуляють ся проблематікы транспортных значок. Там окрім іншого настала проблема і односно русиньского языка. Резорт транспорту хотів значкы робити лем в латиніці.

В практіці бы то значіло, же там, де мають Русины право мати транспортну значку по русиньскы, не бісідуєме о таблічках на означіня сел, але транспортных таблічках, бы такы значкы были по русиньскы, але переписаны меджінароднов транскріпційов до латинікы.

Так як то знаме з транспортных значок, котры вказують якусь загранічну дестінацію країны, де ся хоснує кіріліця.

Проти того поставили ся представителі Русинів, як і сам уповномоченый з його урядом. Звертала ся увага на то, же в тім припаді не іде о означіня меджінародных дестінацій подля меджінародного штандарду, але о хоснованя языковых прав меншыны, котра є на Словакії признана і має кодіфікованый язык в кіріліці.

Перед засіданьом народностного выбору Буковскый інформовав, же пришло ку договору, і кіріліця буде на транспортных значках як в припаді Русинів, так і в припаді Українців. Множество такых значок, як підкреслив сам уповномоченый, пак уж буде залежати лем од споминаных меншын і їх запалу просаджовати свої языковы права на теріторії, де творять потребне проценто населіня.

І кедь ся векшыну недорозумінь з резортом транспорту односно значок подарило вже вырішыти, в дакотрых припадах іщі тырвають. Буковскый на засіданю акцентовав, же в припаді недосягненя договору буде жадати оправне рішіня прямо од міністра транспорту Андрея Долежала.

Выбор наконець прияв узнесіня, в котрім членове жадають од Міністерства транспорту і будованя а Міністерства внутрішніх справ Словацькой републікы, жебы при приправі технічных приписів ку транспортным значкам не орізовали меншыновым языковым законом ґарантованы права.

З меншыновым фондом знова неспокійность

На засіданю была участна і директорка Фонду на підпору културы народностных меншын Алена Котванова, котра выбору передкладала інформацію о роботі фонду за 2022-ый рік.

Стало ся уж фолклором, же покля є на засіданя напланованый пункт о фонді, є то найдовшый пункт, бо меншыны довгодобо высловлюють неспокійность з його фунґованьом. І теперь крітіковали директорку, же вызвы были на тот рік выписаны пізно, комісії засідали аж в місяці май ці пізніше, а многым пришли на тогорічны проєкты грошы лем перед пару днями.

Докінця іщі все суть і невыплачены дакотры проєкты. Навеце, іщі все проходить контроля проєктів лем за 2018-ый рік, што цілу роботу спомалює.

Котванова знова декларовала, же роблять вшытко, жебы фонд фунґовав ліпше, но суть і законны повинности, котры ся мусять наповняти, а свою роль грає і людьскый фактор, головно кедь є фонд довгодобо персонално піддімензованый.

Кедьже одзвучала крітіка і на далшы сістемовы проблемы фонду, а представитель Міністерства културы Словацькой републікы участных інформовав, же резорт має в рамках свойой културной стратеґії до 2030-го року наплановану і новелу закона о фонді, членове выбору прияли узнесіня, котрым повірили председу выбору Буковского, жебы зрядив робочу ґрупу.

Тота має зробити аналізу проблем повязаных з фондом, на основі чого бы пак представителі меншын дали резорту културы пропозіції, што бы было добре, жебы в новелі закона просадило ся з цільом зліпшыти фунґованя меншынового фонду і дотачных схем.

Представитель україньской меншыны припомянув, же наперек підниманю цін і інфлації держава не рахує з тым, жебы звекшыти суму приділену на културу народностных меншын, што буде великов проблемов у 2023-ім році.

Зо законом ся не рушать

Выбор знова занимав ся і сітуаційов коло приятя закона о поставліню народностных меншын. Народностный выбор жадав іщі владу Петра Пеллеґріні, жебы закон прияв ся. Влада Іґора Матовіча собі приятя закона дала і до Проґрамового выголошіня влады, тот ціль там зістав і у владі Едуарда Геґера.

Уряд уповномоченого про народностны меншыны вєдно з робочов ґрупов, в котрій мали своїх представителів і меншыны, приготовив уж цілый текст закона, влада го мала проїднати на ярь того року, но не стало ся.

Закон, головно по крітіці резортів справедливости і загранічных діл а европскых справ, зістав заблокованый.

На основі інформацій, котры дав членам выбору Буковскый, закон, котрый быв приготовленый, іде подля крітіків над рамкы обовязків Словакії. План є зробити новый текст закона, з новов робочов ґрупов. Повіріня на тото мав дістати депутат Народной рады Словацькой републікы Дьордь Дімеші. О далшій судьбі закона, котрый Словакія дотеперь не має, буде рішыти коалічна рада.

Кедьже меджі тым вышла інформація, же закон докінця ани не быв зарадженый до Леґіслатівного плану влады на 2023-ій рік, і зорґанізовала ся успішна громадна припомінка, влада теперь мусить покликати орґанізаторів громадной припомінкы на їднаня.

Членове народностного выбору ся доїднали, же подля резултатів того їднаня будуть реаґовати. Покля влада знова одшмарить приятя закона, припадно буде хотіти робити новый текст без партіціпації меншын, выбор буде на то реаґовати далшым узнесіньом, котре може прияти per rollam без засіданя выбору.

Членове выбору проїднали і план роботы на 2023-ій рік. Найблизше засіданя бы мало проходити у фебруарі.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА