Фаребны камінчікы были гляданьом ідентічности. Якубиско святкує 80 років

Родак з Койшова, де населили ся і Русины, належыть меджі тото найліпше што чехословацька філмоґрафія має. Режісер Юрай Якубиско, єдиный актівный режісер у світі великого філму, котрый голосить ся ку свому русиньскому походжіню, днесь дожывать ся 80-ох років.

З Койшова до великого світа філму

Якубиско, знамый головно як режісер, но і сценаріста, камараман, вытварник народив ся 30-го апріля 1938-го року в Койшові, селі, котре находить ся на Спіші. Хоць пізніше з родічами переселили ся до Кошыць, Якубиско ся традіціями, котре міг видіти в роднім селі, іншпіровав у многых своїх філмах, до котрых закомпоновав елементы свойой родной културы, наприклад кідь головна представителька у приповідковім філмі Перинбаба (Perinbaba), якесь небесне бытя, котре має міць рішыти о снігу і погоді, але і долях, носить на голові хустку тіпічну про койшовскы жены.

Будучій успішный філмовый режісер выштудовав Середню умелецько-промыслову школу в Братіславі і продовжовав штудії в Празі на Філмовій академії музичных умень. Дебутовав в році 1967 успішным філмом Хрістовы рокы (Kristove roky), і уж о рік пізніше мож было посмотрити собі його далшы два філмы – Дезертеры і путници (Zbehovia a pútnici), в котрім цілый компарз грають Койшовчане, і Пташата, сироты і бзiкы (Vtáčkovia, siroty a blázni).

Період нормалізації по потиснутю Празькой яри із 1968-го року неґатівно дотулив ся і Юрая Якубиска. Наперед про неприязну політічну сітуацію в Чехословакії не міг докінчіти свій розробленый філм Досвіданя в пеклі, приятелі (Dovidenia v pekle, priatelia) і в році 1971 дістав прямый заказ робліня ціловечерных філмів і быв післаный до Куртого філму в Братіславі (Krátky film Bratislava) де міг робити лем куртометражны ці середньометражны філмы.

Аж на кінцю сімдесятых років дістав позволіня вернути ся назад ку ціловечерному граному філму. І так выникнув філм Збудуй дом, посадь стром (Postav dom, zasaď strom), котрый мав премєру у 1979-ім році. Слідовала комедія Невіра по словацькы (Nevera po slovensky) і Якубиско прямовав ку свому великому трюмфу, потверджіню, же є „чехословацькый Фелліні“, з котрым ся приятелив як і з іншыма світовыма режісерами,  кідь в році 1983 одпремєровав ґрандіозну адаптацію роману словацького пистеля, представителя маґічного реалізму Петра Яроша під назвов Тісячрічна пчола (Tisícročná včela). Над очекованя добрі скінчіли і його екскурзії до світа філмів про дітей, кідь наточів споминану приповідку Перинбаба у 1985-ім році і о два рокы пізніше філм Пегатый Макс і страшкы (Pehavý Max a strašidlá). Передреволучный період завершыв Якубиско в році 1989 премєров філму Сиджу на конарі і є мі добрі (Sedím na konári a je mi dobre).

По револуції Якубиско зробить у 1990-ім році телевізный філм Майже ружова історія (Takmer ružový príbeh). В році 1992 одходить жыти до Прагы, но в тім самім році іщі докінчує розробленый філм із 70-ых років Досвіданя в пеклі, приятелі і так само одпремєрує новый філм Ліпше быти богатый і здравый як бідный і хворый (Lepšie byť bohatý a zdravý ako chudobný a chorý). Першый філм режісера, котрый вже жыє в Празі, в окремій Чеській републіці, приходить до кін у 1997-ім році і має назву Неясна вість о кінцю світа (Nejasná správa i konci sveta). Потім слідує довша перерва.

У 2000-іх роках Якубиско вертать ся наперед філмом Post Coitum, но тот твор із 2004-го року не має добры рецензії. О штири рокы пізніше ся до кіна діставать копродукчный філм Bathory о вынятково інтересній історічній особности, яков была угорьска ґрофка Єлізавета (Ержебет) Баторійова. Моментално має Юрай Якубиско розроблены філмы Перинбаба 2, Славяньска епопея (Slovanská epopej) і Забытый епос (Zapomenutý epos).

Фаребны камінчікы як гляданя властной ідентічности

„Вшыткы маґічны справы, котры діють ся в моїх філмах, суть з Койшова,“ говорить Якубиско, котрый додавать же любить койшовскы жены. Но о своїй русиньскій ідентічности одкрыто зачав про медії говорити головно в повязаню з філмом Фаребны камінчікы (Farebné kamienky).

Тот лем 27-минутовый філм выникнув як часть ціклу словацькой публічной телевізії під назвов Толеранція. Чудже слово? у 2002-ім році. Цілый цікл быв заміряный на презентацію народностных меншын, презентовав ся дома і за граніцями, і Юрай Якубиско собі зо сценарістом Нікітов Словаком выбрали Русинів. Філм є досліджованьом русиньской ідентічности, знаків, котры Русинів одрізняють од своїх сусідів. Мож в нім видіти русиньскы трації, певне повязаня Русинів з віров.

„Русины были про мене інтересны зато, же їх подобно як Ізраіль, спаяла реліґія – ґрекокатолицька,“ повів у 2002-ім році про денник SME. „Кідь Сталін приготовльовав зъєдиненя Україны, вырішыв обмеджіти вплив Западу і зрушыв ґрекокатолицьку реліґію. Зістала лем православна. А так было і на выході Словакії. Українців звыгодньовали на корист Русинів. Помагали їм, досаджовали на выгодны посады. Но як раз діскрімінація якбы Русинам дала силу пережыти,“ повів втогды режісер.

Но нелем то тягло Якубиска ку точіню о Русинах. В розговорах, котры втогды ку філму давав, все припоминав свою етнічну приналежность ку Русинам. Говорив, же філм є гляданьом його властного коріня, ідентічности. У філмі мож видіти простых людей зо сел, но захопив і модерны, сучасны тренды в русиньскій културі, кідь до 27-минутового філму закомпоновав і Театер Александра Духновіча в Пряшові, єдиный у світі професіоналны русиньскый театер, ці Музей модерного уменя Енді Варгола в Меджілабірцях.

Єм єден з вас

Же бісіда о своїм русиньскім походжіню у Якубиска не быв лем маркетінґовый тяг при премєрі філму, а досправдовым пересвідчіньом о гордостьов, режісер потвердив дакілько раз.

Наприклад у 2003-ім році загнав телеґерам з одказом „єм єден з вас“ делеґатам Світового конресу Русинів, котрый втогды проходив у Пряшові.

О 10 років пізніше быв з Якубиском зробленый телемост із 11-ой русиньской забавы в Братіславі. Втогды так само гордо повів вшыткым участным, але і слухачам радія русин ФМ, котре з той події робило прямый ефір, же є так само Русин і апеловав на молоду ґенерацію, жебы голосила ся ку своїй народности і не забывала на ню.

Юрай Якубиско дістав за свою творчость множество філмовых премій і оцінінь. В році 2016 му была уділена Медайла за заслугы, котру уділює Чеська републіка за заслугы в области културы.

ЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА