Bogdan Gambal (1965-2020). Łemkowski intelektualista, wizjoner, polityk.

Bogdan Gambal był człowiekiem wielkiego formatu. Był nad wyraz wrażliwy i empatyczny, miał ogromne wyczucie i takt. Był bezgranicznie zakochany w Łemkowynie, w jej języku, kulturze, historii i tradycjach. Poświęcił jej wszystkie swoje talenty, energię i serce. Był także koneserem i znawcą kultury i sztuki wysokiej.

Był animatorem ścisłej współpracy pomiędzy Rusinami żyjącymi w różnych krajach. Został doceniony przez Rusinów Słowacji Orderem Adolfa Dobrzeńskiego (Dobriańskiego) w lutym bieżącego, 2020 roku. Był honorowym członkiem Towarzystwa im. Aleksandra Duchnowicza w Preszowie.

Wieloletni przewodniczący Stowarzyszenia Rusa Bursa w Gorlicach i redaktor naczelny LEM.fm zmarł późnym wieczorem 2 lipca 2020 r., po krótkiej, ciężkiej i rzadko spotykanej chorobie neurologicznej, której etiologia w jego przypadku nie została do końca zdiagnozowana. Ponad 3-miesięczna walka z chorobą w wyjątkowych warunkach epidemii nie przyniosła pozytywnego rezultatu, pomimo zaangażowania lekarzy, rodziny, bliskich, przyjaciół.

Łemkowska młodość
Bogdan Gambal urodził się 26 lutego 1965 r. na zachodzie Polski w miejscowości Polkowice na Dolnym Śląsku. Jego rodzice pochodzili z miejscowości Oderne i Czarna na Łemkowynie. Choć wychował się na „Czużynie” (łem. obczyzna) i tam skończył szkoły, to od zawsze ciągnęło go w góry. W 1985 r., po skończeniu Technikum Mechanicznego w Legnicy, udał się do Krakowa, żeby studiować wychowanie techniczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP). Zamieszkał w akademiku na miasteczku studenckim. Od razu zaangażował się w życie społeczności, która spotykała się przy parafii grekokatolickiej i w siedzibie UTSK (Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne) przy ulicy Dietla 19. Zarysowywała się wtedy silna łemkowska grupa, a Bogdana zaczęto nazywać „Młody” (bo pojawił się w środowisku młody Łemko). Jak wspominają go rówieśnicy, dobrze mówił po łemkowsku i potrafił budować życie towarzyskie, w ramach którego organizowane były m.in. wyjazdy na Łemkowynę. Rok później, w 1986 r. porzucił studia w WSP i zaczął studiować etnografię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Oprócz niego na roku było jeszcze dwóch Łemków i od 1987 r. zaczęli jeździć na obozy naukowe na Łemkowynę. Wtedy też zaangażował się w dwa projekty łemkowskie (słowno-muzyczny spektakl o wysiedleniu oraz opracowanie polsko-łemkowskiego słownika finansowanego ze środków KBN (Komitetu Badań Naukowych)). Obydwa projekty prowadziła dr hab. Helena Duć-Fajfer, która w tamtym czasie ściśle z nim współpracowała i ideowo na niego wpływała. W 1988 r. grupa studentów, a wśród nich i Bogdan Gambal, wzięła udział w organizacyjnym komitecie i zebraniu w Bielance, przygotowującym VI Łemkowską Watrę w Bartnem. Już wtedy podejmowane były próby przejęcia organizacji tej uroczystości przez działaczy związanych z UTSK. To spotkane pozwoliło utrzymać Watrę w łemkowskich rękach jeszcze kilka lat. Wydarzenia związane z kolejnymi Watrami i ostatecznie przejęciem Watry przez Ukraińców łemkowskiego pochodzenia miały znaczący wpływ na poglądy i działania Bogdana Gambala i determinowały jego późniejszą aktywność i zaangażowanie polityczne. W czasopiśmie «Hołos Watry» z 1988 r. pojawiła się jego pierwsza łemkowska publikacja w formie dwóch wierszy. Wziął również udział zebraniu założycielskim Stowarzyszenia Łemków. W 1991 r. podjął studia doktoranckie na etnografii UJ. Pod naukową opieką prof. Anny Zambrzyckiej zajmował się tematem świąt i świętowania na Łemkowynie. Studia przerwał i nie wiadomo, czy przyczyną była śmierć promotorki w 1993 r., czy konieczność podjęcia pracy zarobkowej. W kolejnych latach poszukiwał też archiwalnych dokumentów, interesował się m.in. sprawą martyrologii Łemków w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie.

Ruska Bursa
Jedną z najbardziej zajmujących go spraw była kwestia Ruskiej Bursy. Wiele razy spotykał się z bursakiem Piotrem Fecicą z Krakowa. Uzyskał od niego duże cennych wiadomości. Odnalazł również przedwojenny statut Stowarzyszenia i wspomnienia ostatniego przewodniczącego Ruskiej Bursy, Romana Maksymowicza. W czerwcu 1991 r. zainicjował spotkanie, na którym powołano do życia Stowarzyszenie „Ruska Bursa” w Gorlicach. Był pomysłodawcą idei reaktywowania Stowarzyszenia z jego oryginalnym statutem. W latach 1993-1995, 2001-2015 i 2019-2020 sprawował funkcję przewodniczącego tej organizacji. Razem z dr hab. H. Duć-fajfer koordynował proces odzyskiwania budynku i działki dawnej Ruskiej Bursy. W staraniach tych otrzymał wsparcie i pełnomocnictwo innych łemkowskich organizacji i działaczy, takich jak Jarosław Trochanowski czy Paweł Stefanowski. Proces odzyskiwania Bursy trwał 19 lat i zaangażowani w niego byli prawnicy i urzędnicy centralnego szczebla. Podpisanie aktu notarialnego własności Ruskiej Bursy przez Bogdana Gambala jako ówczesnego przewodniczącego Stowarzyszenia „Ruska Bursa” miało miejsce 9 września 2009 roku w Gorlicach.
Jednocześnie od 2006 roku Bogdan Gambal koordynował wszelkie działania organizacji, a przede wszystkim remont generalny budynku, który latami pozostawał mocno zaniedbany. Razem z Ireną Kwoką, aktywną działaczką Ruskiej Bursy, przeszli trudną formalną drogę związaną z projektami, pozwoleniami i wreszcie – finansowaniem tej inwestycji. Od początku istnienia systemu grantowego redagował i koordynował liczne wnioski na zadania, których celem był rozwój i ochrona łemkowskiej kultury i tożsamości, m.in. biblioteka, ośrodek kultury, działalność wydawnicza i wiele innych.

Radio Lem.fm
W 2010 r. Bogdan Gambal wyszedł z inicjatywą stworzenia łemkowskiego internetowego radio, które dziś znamy pod nazwą LEM.fm. Działanie to otworzyło nowy rozdział i jakość dla łemkowskiej publicystyki i dziennikarstwa. Od 2011 r. formuje się grupa, która codziennie produkuje, rejestruje, rewitalizuje i tworzy łemkowskie treści. Oprócz radia intensywnie rozwinął się również internetowy portal, wydawnictwo muzyczne i wiele innych pojedynczych akcji. Bogdan był redaktorem naczelnym radia w latach 2011-2012 i ponownie od 2015 aż do śmierci.

Redaktor i dziennikarz
Równolegle z obowiązkami związanymi z organizacją, Bogdan Gambal zajmował się działalnością publicystyczną. Od początku istnienia naukowego czasopisma „Rocznik Ruskiej Bursy” regularnie pisał teksty naukowe i redagował rozdział “Dokumenty”. Publikował także w dwumiesięczniku „Besida”, a później w dwutygodniku „NNInfoRusyn” i „Hołos Rusyna”. W radiu LEM.fm redagował awangardowe programy, m.in. Hrawce, Tyżden dozadu, Raz Dwa Try, Propaganda, przeprowadził setki wywiadów, relacji i transmisji. Był również gospodarzem codziennego programy prowadzonego na żywo Frysztyk.

Instytut Łemkowski
Oprócz wielu innych strategicznych i wizjonerskich pomysłów, idée fixe Bogdana Gambala było powołanie do życia profesjonalnej Łemkowskiej Instytucji Kultury. Po stworzeniu podkomisji działającej przy Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych był tam delegowany ówczesną przedstawicielką środowiska łemkowskiego, dr hab. H. Duć-Fajfer, i mocno angażował się w jej działalność. Przedstawił m.in. dopracowany projekt instytutu, w którym dominowały aspekty naukowe, wydawnicze i edukacyjne. Do szerokich konsultacji w tej sprawie zaprosił wszystkie łemkowskie organizacje, a inspirował się wyłącznie perspektywą ogónołemkowskiego dobra. W 2010 r. złożył wniosek do właściwego ministerstwa o powołanie takiej jednostki. Niestety, do dziś wniosku nie rozpatrzono, do czego przyczynili się w dużej mierze konkurencyjni łemkowscy i ukraińscy działacze, brak jedności w środowisku oraz niesprzyjająca atmosfera polityczna.