Не робте собі баламуту

Слідуючій рік на Словакії будуть проходити презідентьскы выборы. Поступно ся появлюють мена тых, котры бы тоту функцію радо зробыти. Темов ся вказують быти народности, включно Русинів.

Єден із кандідатів літать із єдного русиньского фестівалу на далшый „русиньско-україньскый“, де зберать підписы потрібны на свою кандідатуру, за што ся участным одвдячіть тым, же ся з ним можуть фотоґрафовати. Другый бісідує, же хоче быти презідентом вшыткых, як Словаків, так і Мадярів, Русинів, Ромів. Третій зясь хоче як презідент знати побісідовати зо вшыткыма, наприклад із Русином зо Снины. Мальованы пантликы в русиньскій триколорі вытягують єдна радость, самособов, же з візійов можливого здобытя голосів од той народностной меншыны.

Бісідовати о Русинах, споминати їх у своїх уж властно кампаньовых приговорах і діскусіях є шумне, но таке дашто бы могло Русинам старчіти так на зачатку 90-ых років, кедь сьме были рады, же сьме і же можеме свободно пробовати воскресити свій народ. Днесь, кедь маєме на Словакії вшыткы права, но не вшыткы знаме схосновати, што є лем наш проблем, суть слова о тім, же хтось хоче быти презідентом і Русинів або хоче знати побісідовати і з Русинами, дакус мало. Докінця то не є мало, то выжадує функція презідента, котрый має быти презідентом вшыткых гражданів Словакії. Мав бы то быти автоматічный факт, а не треба з того робити якыйсь бенефіт, котрый Русины або іншы народности дістануть, кедь выберуть як раз того кандідата, котрый о тім знать бісідовати як о чудесі з небес.

Зато, кедь днесь хтось хоче грати русиньсков картов у презідентьскых выборах, мав бы собі зодповісти на конкретны вопросы. На вопросы, котры ясно дефінують, што то про нього значіть быти презідентом і Русинів, окрім якойсь формалной справы. І тоты одповіді бы мали знати і Русины, котрым хоче быти добрым презідентом, з котрыма хоче бісідовати, о котрых голосы має інтерес. Суть про мене три основны вопросы, на котры скептічно ани не чекам одповідь од кандатів.

По перше, словацькы законы ясно знають термін однародньованя, і тоты намагы суть словацьков леґіластівов заказаны. Но наперек тому і майже 30 років по тім, што скінчів комуністічный режім і Русины знова могли зачати голосити ся ку свому народу, доднесь існують орґанізації, котры роблять однародньованя Русинів в напрямі українізації, котры бісідують, же Русинів не є, же то лем часть україньского народа, котры Русинів атакують і, а то є на тім найліпше, їх діялность є підтримована грошами, котры суть приділены на културу народностных меншын. Кебы діставали грошы на розвиток україньской културы, не повім ани слово, лемже они не розвивають україньску културы, а українізують русиньску културу. І так є ту вопрос: Пробовав бы кандідат, котрый має днесь в роті Русинів, на основі свойой авторіты, авторіты головы державы тискати на то, жебы ся така несправедливость односно Русинів веце не діяла?

По друге, Русины на Україні доднесь невызнаный народ, притім на своїй землі. Русины на Словакії – то тот самый народ, котрому кандідаты хотять быти добрым презідентом. В припаді стріч із представителями україньской державы, в припаді европскых самітів, пробовав бы днешній кандідат у функції презідента звертати увагу на то, же Русины не мають свої права на Україні, як в єдиній державі, і звертав бы увагу україньскых і европскых представителів на то, же без вызнаня Русинів, не може вести путь до Европы? Тискав бы на то, хоць лем діпломатічно?

По третє, і то повязане із попередніма двома вопросами: Як бы ся справовав, кебы темов у тых вопросах не были Русины на Словакії і на Україні, а Словаци в іншых державах? Кебы му быв вопрос Русинів неосновный, быв бы му в єднакых сітуаціях неосновным і вопрос загранічных Словаків?

Не чекам одповіді. Знам, же Русины суть моментално добрый маркетінґ, но властно суть то лем пусты слова. Но ліпше бы было, в припаді, же кандідаты над так важныма вопросами не роздумують, припадно о них не мають ани зданя, жебы собі не робили баламуту з Русинами і пробовали дакус іншак здобыти людей на свій бік. Русины не суть рекламны фіґуркы, а жывый народ, котрый має свої інтересы і проблемы, якы дотеперь жаден презідент з позіції свойой авторіты на Словакії на рішыв.

Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.

ТЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА