Самодеґрадация

Сесым текстом хочу предо вшыткым спростувати інформацию, яка явила ся на Портали лем.фм дня 25.10.2016 о тым, же оправдана єст опінія, яку дозволили собі сформувати члены зобраня ріжных орґанізаций дня 22.10.2016 в Ліґници, яко бы Стоваришыня Лемків не занимало ся справами освіты в просторі лемківского языка і культуры. Але мойом цілю єст однести ся тіж до деякых популярных і самодеґрадуючых уявлінь і опіній, якы остатньо розвивают ся в просторі одношыня ся до лемківского языка і культуры.

1. Зачну од припомніня, же то як раз Стоваришыня Лемків (і лем оно спосеред вшыткых лемківскых орґанізаций) в своім Статуті од початку основаня має як єден з пятьох основных цілів свойой діяльности – вчыня лемківского языка (см. Статут СЛ, розд. 2, пар. 7.3). Лем при СЛ фунґує од початку Освітова Комісия і то завдякы ній в 1991 р. доведено до введіня лемківского языка до школьной системы, выдано сондажовы підручникы до вчыня лемкіского языка, зорґанізувано «Курсоконференцию для учытели лемківского языка» (яка давала ім офіцийны цертифікаты до вчыня), покликано при Міністерстві Народовой Едукациі групу експертів, якы рецензуют підручникы до вчыня лемківского языка, в 2001 р. основано на Педаґоґічным Університеті в Кракові напрям студий росийска філолоґія з русиньско-лемківскым языком – выміням лем основны, найбарже значучы факты.

• Рівнолегло з тым інчы «лемківскы» орґанізациі робили вельо, жебы тым діяням перешкодити – найбарже видимым і спектакулярным (хоц барже небезпечны сут тоты скрываны) неґуючо-деґрадацийным актом было публичне освідчыня выголошене в 1997 р. зо сцены Лемківькой Ватры в Ждыни през заступцю ведучого Об’єднання лемків, же вчыня лемківского языка то друга Акция «Вісла» (для тых што не розуміют, поясням тот ідеолоґічний конструкт – вчыня «лемківськой говірки» введене єст через польскы власти, жебы нищыти украінську достоменніст серед Лемків).

2. Коли в 2015 р. на фали деструуючых основы вшыткых еманципацийных осягнінь Лемків новых «роздань», шановна нова «общелемківска» ґремія застанавляла ся, котру орґанізацию обдарити або обтяжыти одповідальністю за освітову діяльніст в обсягу лемківского языка – в обаві, же формальні функция буде приділена тым, котры барже заінтересуваны сут деґрадацийом як еманципацийом языка – потвердила єм, же Стоваришыня Лемків, як і дотепер, несе одповідальніст за освітовы діяня. Тото потверджыня мало на ціли застопувати деструкцию, а не піддавати Стоваришыня Лемків сперечній з його про-лемківскыма цілями дисциплінуючій контроли.

3. Проводячы над Стоваришыньом Лемків суд – яко бы Стоваришыня нич не робило, а головні нич не робило в обшыри освітовых діянь, шановна ґремія мала, што легко мож вывнескувати, уявліня на тему меншыновой освіты ведене з часів УСКТ. Адже жде ся свойого рода аматорского руху патрийотычні актывізуючого діти і молодеж, за якій сут одповідальны діяче СЛ, котры мают для учытели-аматорів орґанізувати штоси в роді партийных посіджынь, на якых дає ся ім вшелеякы інструкциі, проводит ся конструктывну критыку, бесідує о забезпечыню світлиц і середків на вчыня, головні танців, співанок, рецитациі – вшыткого, што мож вказати на сцені. Головний Заряд тото ма забезпечати, приізджати, оплескувати, хвалити, писати справозданя. Влада задоволена, вшытко під контрольом, меншыны щестливы.

4. Шановна ґремія цілком як бы не усвідамлят собі, же од 2005 р. обовязує в Польщи Устава. про нацийональны і етнічны меншыны… Лемкы як громадяне той державы мают подля ней, а тіж на основі записів Європской Карты Реґіональных або Меншыновых Языків, ратифікуваной през Польщу в 2003 р. право до обнятого полном освітовом системом вчыня свого рідного языка і культуры. Адже тоты, котрым фактычні залежыт на сохраніню лемківского языка (а не говіркы) знают, же аматорщына в такым укладі єст шкодлива і ограничаюча.

Задачом Стоваришыня Лемків, котре од початку і до тепер несе одповідальніст за освіту ма быти: 1. пильнуваня і вымаганя од Польской Державы, жебы вывязувала ся з тых освітовых зобовязань, якы ґарантує меншынам в Уставі і на основі Карты. 2. кориґуваня згідности з лемківском етнічном і языковом достоменністю діянь і продуктів освітовых

Тым, што не видят, не хотят ци не сут в змозі видіти, што ся довершало і довершат в освітовым просторі завдякы Стоваришыню Лемків, приведу лем пару фактів без іх шыршого коментуваня:

а) од 2014 р, при Міністерстві Народовой Едукациі діє Комісия дс. підручників до вчыня меншыновых языків. Працує в ній професийні приготовлена учытелька, абсольвентка лемківской філолоґіі, а коли не може брати участи заступує єй інча абсольвентка. Посіджыня не проходят без участи лемківскых специялістів. Іх заанґажуваня перевысшат заанґажуваня інчых меншын, бо коли нп. Украінці рішыли ся переляти підручникову обліґацию на Польску Державу, яка обернула ся в тій справі до специялістів з університетскых украіністык, то лемківскы учытелькы сами мусят працувати над підручниками, бо такой можности не мают (о чым пак). Як професийоналісткы, знают, же над добрым підручником треба працувати роками.

б) од штырьох років што рока приготовлювана єст матура з лемківского языка, жебы охочы ученикы могли єй здавати. Роблят тото специялісты, якы одповідают за освіту в СЛ і абсольвенты лемківской філолоґіі. Така праца вымагат одповідніх компетенций, знань і вельо часу.

в) жебы была основа до приготовліна матуры, підручників, дидактычных материялів, конечна єст языкова і наукова продукция. То в кругу осіб одповідальных за освіту в СЛ і абсольвентів лемківской філолоґіі творены сут тоты продукты – антолоґіі, істориі літературы, культуры, енциклопедичны статі, лемківскоязычны часописы, словник, перевыданя лемківской клясичной літературы

ґ) коли з причын, о котрых треба буде повісти в інчым місци, до вчыня лемківского языка треба уполномічнити тіж учытеля непрофесийоналісту в просторі лемківского языка, отримує він од представника Освітовой Комісиі СЛ інструкциі што до вчыня, помічны едукацийны материялы, одосланя до лемкознавчой літературы. Остає тіж провірене його практычне знаня лемківского языка і знаня лемківской культуры. На тій основі отрумує засвідчыня о знаню лемківского языка

г) Освітова Комісия СЛ старат ся анґажувати учытели лемківского языка в едукацийны ци языковы акциі тыпу Конґрес Русиньского Языка (на ІV Конґрес в 2015 р. запрошеных было шестеро учытели з Польщы), науковы конференциі і варштаты посвячены ревіталізациі загороженых языків, на Конґресы Слявістів

д) СЛ памятат о подякуваню, ґрамотах і ґратуляциях складаных учытелям лемківского языка што рока з нагоды Дня Учытеля

е) Стоваришыня Лемків позитывні одповідат на едукацийны потребы зовнішніх середовик, нп. проведіня лекциі лемківского языка або лекций з лемківской культуры для учеників в школах в Варшаві, Кракові, Тарнові. Посылат на такы лекциі выкваліфікуваных учытели, дидактычні і мериторичні приготовленых до такых задач

є) Стоваришыня Лемків не лем выступило о основаня лемківской філолоґіі, але до днес актывні з том університетском єдииицьом спілпрацує, спомагат єй і хоснує ефекты єй розвитя. Спілпрацує тіж на освітовым поли зо Стоваришыньом Руска Бурса в Ґорлицях і Стоваришыньом Лемківской Молодежи «Чуга», як тіж з заграничныма русиньскыма освітовыма установами, якы діют на Університеті в Пряшові і Університеті в Новым Саді.

5. Найважнійшым єднак простором, в якым повинны актывізувати ся діяче з середовиска даной меншыны як ходит о освіту, єст простір освітовой системы і еґзеквуваня од державы выполняня зобовязань, якы сут ґарантуваны меншыновыма і языковыма правами.

Ту хочу підкрислити, же од вересня 2014 р., одколи Стоваришыня Лемків не ма представника в Спільній Комісиі Уряду і Народовых та Етнічных Меншын, тот основний простір єст цілковито занедбаний, што веде до цофніня і деґрадациі більшости освітовых і языковых осягнінь, якых лемківска меншына добила ся по 1989 р.

Зас вкажу лем найбарже значучы приміры.

Єдном з основных задач Спільной Комісиі і засідаючых в ній репрезентантів окремных меншын єст опініюваня вшыткых правных документів, якы до меншын ся односят і зголошаня постулятів якого обсягу прав в даным просторі іх меншына потрібує. Докля єм репрезентувала лемківскы етнічны інтересы в Комісиі (2005-2014) не препустила єм ани єдного документу, ани єдного акту, в якым треба было окрислити етнічны потребы Лемків, котры ма забезпечыти держава. Тым способом лемківскій язык нашол ся нп. серед семох меншыновых языків (на вшыткых 15) в Польщи, якым ма быти забезпечений найшырший обсяг прав выбраных з Європской Карты Реґіональных і Меншыновых Языків. Лемкы мали свою репрезентацию во вшыткых робочых ансамблях, покликуваных през Комісию. Справы вчыня меншыновых языкв на університетскым рівни были розважаны все на примірі лемківского языка. Опрацуваня цілістной стратеґіі вчыня лемківского языка ждало уж як наступне в шорі по трьох опрацуваных і реалізуваных а четвертій вводженій стратеґіі.

Од вересня 2014 р. языковы і освітовы права лемківской меншыны в Спільній Комісиі не сут практычні репрезентуваны. Коли дознала єм ся, же до заопініюваня Комісиі прислано пропозицию новелізациі Уставы о освітовій системі, опрацувала єм коректу до запису о кваліфікациях учытели меншыновых языків, стремлячу до выеґзеквуваня од державы обовязку вывчыня професийных учытели тых языків. На жаль, актуальны, формальні узнаны репрезентанты не схотіли той уж готовой, опрацуваной за них коректы усішні ввести на форум Комісиі. Подібні, дознала єм ся, же присланий до актуальной верифікациі обсяг прав для меншыновых языків на основі Європской Карты Реґіональных і Меншыновых Языків не остал през лемківскых представників зверифікуваний. Просто, не нашли тілько часу, охоты, а думам, же і комперенций, жебы потвердити або розшырити дотепер вызначений обсяг прав для лемківского языка. Не виджу тых представників на ріжных акциях меншын, якы домагают ся респектуваня през польскій Уряд меншыновых прав – нп. в Гельсіньскій Фундациі.

Прото знам, же не треба буде долго ждати, жебы лемківска меншына зышла на плян субменшыны, аналоґічний до того, якій мала в ПНР, жебы лемківскій язык найліпше ся однаходил як говірковий, домашний язык, котрым може писати, володіти каждий без вчыня ся го, бо не ма ниякых языковых норм, а в школі вчыти лемківского языка буде міг каждий, хто навчыт пару співанок і вершыків. Держава не буде мусіла забезпечыти в своій системі професийного приготовліня учытели лемківского языка (нихто на тото не натискат, од коли мя усунено з Комісиі).

Знам тіж, же запертя лемківской філолоґіі в Кракові, котре довершыт ся в 2017 р. принесе барз велику сатисфакцию і почутя успіху тым «лемківскым» ґреміям, котры такій постулят представили в Міністерстві Адміністрациі і Цифризациі іщы в 2013 р. Лем каждий думаючий, як рекут лемківскы класикы, буде знал, же єст то сатисфакция невільника, якій ся тішыт, же не буде того, што давало бы му назалежніст і підметовіст. Єст то рабска ментальніст, котра знищыт своє я, жебы лем мати кус самодеґрадуючой втіхы, акцептуваной през пана, якій може погласкати за улегліст, а през то звільнити ся зо всякой одповідальности.

6. Проба перенесіня одповідальности за тоты самодеґрадуючы ся поступуваня през актуальны, чуючы ся при владі, лемківскы ґремія на Стоваришыня Лемків, то найвысша ступін перевертности (жебы не схоснувати міцнійше барже моральні адекватне слово). Нищыня того, што Стоваришыня Лемків осягнуло через консеквентны еманципацийны стремліня і што тепер, в барз кризисовій ситуациі, старат ся сохранити, приписуване Стоваришыню Лемків, не може остати без спротиву. Суть механізму фальшуваня повинна быти уявняна. Прото, коли на самым Портали лем.фм (якій выріс і осаджат ся на еманципацийным процесі) остало безрефлексийні потверджене невывязуваня ся Стоваришыня Лемків з освітовых зобовязань, не мож молчати і не протестувати. Адже… думаючий і честний най бдит. 

Олена Дуць-Файфер