Пелехате злe

Раз

Анну Дудиху, Русинку, жыючу при Мушыні, місцева громада спалила на рынку в 1678 році. Обвинила єй о професийне чаруваня, метаня вроків, одбераня коровам молока та інчы злочыны. Чествуваны спілродакы і реліґійны судцьове, сперты античарівничыма параґрафами, засудили єй на смертну кару. В понятю сімнадцетвічных громадян надпопрадской землі, рацийональні діючы локальны власти Мушыны, котра оставала власністю краківскых латиньскых владыків, выдали осуд, а дале його необхідну в подібных припадках част – зорґанізували еґзекуцию засудженой.

Віра в чары і забобоны, іррацийональне пояснюваня незрозумілых подій все товаришыло людству. Цілю зрозумліня ріжных особливых природных явиск, треба было выдумати цілу концепцию такого опису світа, котрий одраз бы давал одповід на конкретны вопросы. Не было популярне придумувати повязаня медже причыном а результатом подій. Ани наука, ани теолоґія не глядала такых одповіди. Теолоґія оставала більше актом побожности, а наука не стремила ґу познаню. Дослідникы зосереджали ся на експериментуваню і гляданю філософічного каменя.

Хоц соспільство, котре жыло на обшыри польской Короны і Мадярского короліства в ХVІІ ст., было нацийональні і реліґийні міцно ріжницюване, то треба признати, же інтелектуально было гомоґенічне в своій іґноранциі. Бывали, штоправда, єдиниці, котрых інтелектуальний рівен дотримувал вершыні західньой еліты, трафляли ся вчены і писменникы, котрых творы дотримували рівньом західньоевропейскым гуманістам, то і так іх влияня были міцно ограничены. Хто бы хотіл слухати мудреців, коли під хыжы підходят чарівниці, богынкы, босоркы, бачове і чорны коцуры. На такых не поможе нияка наука, лем діяня одраз. Поспішны інтервенциі, цілю привернути природний порядок і забезпечыти себе і цілу гормаду од злого. Прото треба было справувати вшелеякы ритуалы, хоснувати талізманы, грімниці і дзвоны, крыльця мышпергачів і робити маґічны ґесты. Мали быти они на тілько скуточны, жебы ефект сохраніня і забезпечыня на будуче был найліпший. Втопити, спалити, або інче фізичне знищыня небогы, котра лем єст оголошеном як винувата припустных провин, такій ефект приносило. Одраз і скуточні, на якысий час. Найдеме вельо антрополоґічных описів такых подій. Такым способом позбывано ся не лем жывых, назначеных на ворогів, бывало, же на осуд заслужыли си і мертвы. І такых судили, а дале іх остаткы палили, або обертали в гробі, одрубували голову, а корпус пробивали деревяным клинцьом. Най бы зле щезло на все.

Не лем люде заслужыли си на осуд, як маючы контакты з пеклом. Коли коні понесли, розтрепали віз, котрий дале притиснул нещестного ґазду, то і коня мож было судити. Ани пацяте, з котрого причыны хтоси вломил ногу, не ждал натуральний конец. Кликано в суд свідків, роблено судовий выслух обиненых звірят. Іх молчаня означало признаня ся до вины. Адже, суд спокійно міг рішыти – коня повісити, а свиню заколоти.

Два

Был бы в блуді тот, котрий узнал бы маґічны практикы до пережытків старых епох, приписувал темным, неосвіченым, ци еґозотичным племенам. Чысленны теориі космолоґічных забобонів безграничні функцийонуют і днес. Шырят іх і тоты, котры мают покінчены школы, а перед назвиском носят науковы титулы. В пресі штодня мож чытати о провинах і злочынах для щестя і світлого розвитку тых цінности, котры сут цінны для сучасных репресорів злого. Тоты, котры безперерывно діганяют дідка, не задумуют ся долго, одраз реаґуют. Володіют нима, подібні як давныма Мушынянами, лем два принципы: 1. осуд, 2. кара. Експресово выкладают своі правды – «рускій бурок» – і готове. Добрала ся і до мене Украінка, дослідниця чарівниц і планетників, експертка од контактів з позаземныма нечыстыма силами і осудила. Каром мала быти інфамія. Несподівано объявило ся за дуже тых, котры мали єй саму за інквізиторку, презентуючу науково ксенофобічны погляды.

Коли бы дахто оголосил, што чує ся Лемком, Русином, членом осібного од Украінців народу, враз з ним одраз такы діганячы чарівниц сут обовязаны робити порядок. Детермінанта службы нациі понад вшытко. І чловечок з докторатом, ци професуром споневерат такого моментальні. Для полювачів на відьмы і відьмаків остає такій «одмінец» членом під-нациі чухраінців. Єдным з тых, што то ани не знают кым сут, та ходят по світі і чухают ся по черепі. Оставати пелехатыма Русинами, то выстарчаючий доказ контактів з адом. Каждий думат што пекло єст там, де іх неє і николи не буде.

Лемків, як нарід, уж то выдумали Полякы, уж то сут они підплачены Москвом. Сучасний русиньскій етнічний рух заволочыли з Америкы. А для совітскых росийскых і украіньскых власти за водом жыло все вшытко лукаве. В другу сторону, для Америкы – Совітска Росия то імперия зла. Мож уж злучыти ріжны історичны украіньскы концепциі опису світа до громады. Для віруючых в спискы передати ясну космолоґічну концепцию назовни – тото єст ключове. Остало лем задати стосовну кару неправовірным Русинам. Трапит ня, же скоро ся діждеме…

Три

Підозріня о чары, контакты з нечыстыма силами, ворожу підземну діяльніст, противнародовы і антигромадскы кнованя є всеприсутне в головах тых, котры хоц раз задумали ся над ґенезом свойой ґрупы, спадковином предків і путьом, котрым наказали ім іти родиче і дідове. Чом мало бы то быти одраз зле? Даваня свідоцтва, оцінюваня є основне до будуваня соспільных реляций. Мож і самого себе признавати злочынцьом. Чом бы ні? І Русин може повідати, же тоты Лемкы сут найгіршы зо всякого дыханія, што заселят Карпатску Русь. Лем не заохочам никого до такого самоквестийонуваня. Най квестийонуют самы-себе, котры на сумліню мают більше невинных, спаленых на ватрах.

Філософ Лешек Колаковскій в есеях, поміщеных в томі «Ци чорт може быти спасений і 27 другых проповіди», пише о проблемах дослідників –  вызнавців теорий о рівности ріжных культур і ідеовых системів. Познавча неспокійніст бере ся з приниманя універсализму тыма беручыма кажду культуру як рівноцінну і єднако важну. Коли тримати ся того погляду, товды культура варварів повинна быти рівна тій, яка домінує на семінарийных салях. Коротко бесідуючы – принимаме за очывидну сперечну двозначніст. Штоси фурт стримує дослідників перед оцінюючыма осудами інчых ідеолоґічных системів. Голосят они іх фундаментальну рівніст, незважаючы на тото, же чысленны з тых ідеолоґій голосят нетолеранцию, ксенофобію і принципіяльне неузнаваня дачыіх поглядів. Але і думкы самых дослідників мож поділити на мудры і глупы, не вартаючы чытаня.

Украіньскы ідеолоґы не думают за долго над причынами возникніня і розвитку русиньского руху на Лемковині, Пряшівскій Руси і Підкарпатскій Руси. Не понимают, як може розвивати ся горозна – в іх переконаню – сила, котра найбільше зо вшыткого горозит іх ідеолоґіі, прото реакция мусит быти скора і скуточна. Объєднаны в СФУЛО радо кличут на такых безпеку. Она мат зробити порядок з тыма недобрыма Русинами. Пропаґаторы конкуренцийных нацийональных ідеолоґій не оставляют Лемкам ниякых дилематів. Антирусиньскы ксенофобійны погляды, ци то на Украіні, ци в Европі, або Америці, мож голосити безкарно. Выдают такы пропаґандовы «гад-журналы», значат свою обшыр свойом символиком і підпаляют ватры прото, жебы на них одсудити Русинів і ритуально покарати. Назначыти ворога, котрий заєдно мусит счезнути.

Лем одсуджена Анна мала бы право вести рацийональний діалоґ зо своіма противниками. А мала бы право квестийонувати цілий «дослідничий доробок» тых, котрым не горозила ниґда нияка анатема за своі погляды. На Підкарпатскій Руси чул єм од когоси, же за комунізму лем в Петрсбурґу на університеті находили ся такы професоры, котры другым рукы не подавали. В Росиі мож іх было стрітити, на цілій Украіні – такій ся не трафил.

На конец, хотіл бы-м оддати голос Анні Дудисі, осудженій чысленном громадом Русинці знад Попраду. Ци тота, котру поневолили, путали і провадили на смерт могла думати, же Мушыняне мают рівноважну до ней систему вартости? Не знам, што она товды могла повісти, ци выкричати. Кєд бы молчала, тіж бы-м єй розуміл…

В проґрамі вызвучалa співанка ґрупы Creedence Clearwater Revival пн. “Зачарую тя”, котру в 1956 р., вчас полюваня на чарівниці в Америці (маккартизму), склал Джей Хокінс.

Образок передставлят три чарівниці на ватрі в Баден джерело вікіпедия.