В пятніцю 3-го децембра 2021-го року одбыло ся 43-тє засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.
І кедь засіданя было плановане презенчнов формов у Братіславі, з причіны епідемічной сітуації проходило наконець лем онлайн формов. Меншыновый выбор бісідовав о дакілько важных темах, меджі котрыма были оцінка стану меншыновой културы, вжываня языків і школства, сітуація в меншыновім фонді, ці інформація о списованю жытелів.
Меншыны бы хотіли назад окрему раду
Такой на початку засіданя членів выбору інформовав його підпредседа Ондрей Посс о 41-ім і 42-ім засіданю Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, на што надвязав і план роботы выбору на 2022-ый рік.
З тыма темами была повязана діскусія о будучности Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы. Як ся в діскусії згодли членове выбору, было бы ліпшым рішіньом вернути ся ку тому, жебы зо сучасного выбору, якый є порадным орґаном Рады влады СР про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, стала окрема Рада влады про народностны меншыны.
Таков формов тот меншыновый орґан фунґовав аж до 2011-го року, коли ся властно його важность зменшыла, кедь ся трасформовав лем на выбор.
Кедьже засіданя проходило онлайн, вшыткы голосованя будуть мусити до кінця того тыждня зробити ся per rollam. Членове народностного выбору будуть голосовати о тім, же жадають предсидательку Рады влады СР про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, жебы вытворити окрему меншынову раду влады. Кедьже на засіваню з тым были согласны майже вшыткы членове выбору, голосованя о тій справі бы мало уж потвердити тоту пропозіцію.
Готова є оцінка за рокы 2019 – 2020
Єднов із тем посліднього засіданя была і інформація о Оцінюючій справі Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы о підпорі култур народностных меншын, о стані народностного школства і вжываню языків народностных меншын за період років 2019 – 2020. Тему передкладав председа выбору, котрым є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый.
Як інформовав, оцінка, котру приготовлюють кажды два представителі народностных меншын, не є тот рік, нажаль, знова комплетна, кедьже мадярьска меншына не додала текст о стані школства.
За русиньску меншыну была зроблена комплетна оцінка вшыткых трьох областей. Тему школства обробив Марей Ґай, котрый є методіком навчаня русиньского языка і робить в Медтодічно-педаґоґічнім центрі в Пряшові. Оцінку підпоры културы і стану вжываня русиньгого языка написав член выбору за Русинів Петро Медвідь.
Цілый документ по схваліню буде доступный в електронічній верзії на сайті Уряду уповномоченого про народностны меншыны.
Меншыновый фонд не стигать роботу
Якбач найвеце часу пятніцьового засіданя присвятило ся Фонду на підпору културы народностных меншын. О діялности меншынового фонду інформовала його директорка Алена Котванова.
Фонд тот рік знова мав проблемы при підписованю і выплачаню схваленых дотацій, кедьже дакотры орґанізації, якы мали схвалены проєкты на рік 2021, чекали на грошы до осени, а дакотры чекають дотеперь. Як інформовала Котванова, ку 1-му децембру было підписаных 87,53 процента проєктів, выплаченых было 80,78 процента.
Причін, чом тот рік меншыновый фонд не звладнув выплачати грошы в скоршых термінах, є подля директоркы веце. По перше, тот рік было о єдну міморядну вызву веце, кедьже з причіны пандемії была выписана вызва на штіпендії про умелців. Вызва была про вшыткы народностны меншыны, і так фонд мусив спрацовати далшых понад 150 жадостей і схвалены дотації.
По друге, фонд довгодобо звертать увагу на то, же є персонално піддімензованый і потребує веце робітників. Чісло тых, котры у фонді роблять, не дасть ся підняти без того, жебы звекшыла ся і сума, котру діставать тота інштітуція на свою режію. Кедь до того зарахуєме, же іщі все не суть закінчены контролі проєктів ани з року 2018, є ясне, же фонд не стигать робити на актуалных проєктах.
За далше, тот рік перешов новелізаційов закон о фонді, інштітуція мусила зробити реґістер народностных орґанізацій, зреалізовати новы вольбы до фаховых рад, котры будуть оціньовати за окремы меншыны і области поданы проєкты в роках 2022 і 2023. Не треба забывати ани на то, же в тім році кінчів мандат бывшому директорови фонду, в половині року пришла до функції нова директорка, котра так само потребовала час на то, жебы перевірити уж розбігнуты процесы.
Слідуючій рік може быти подобный
Ці буде фонд робити в слідуючім році скоріше, зіставать вопросом. Директорка фонду хоче про то зробити вшытко. Но не піде то без того, жебы звекшыло ся чісло людей, котры на фонді роблять. Так само ся може натігати уж лем выписаня вызвы на 2022-ый рік, кедьже дотеперь не суть іщі офіціално закінчены менованя новых фаховых рад, з котрых ся творять далшы орґаны фонду, і без котрых не мож вызвы публіковати.
За то мож подяковати і дакотрым народностным орґанізаіцям, котры протестують, і хотять мінити выбратых новых членів фаховых рад, ці повторяти вольбы. Покля ся тота проблема не вырішыть, цілый фонд, буде блокованый, значіть вшыткы меншыны. Чім пізніше будуть рады, тым пізніше будуть далшы орґаны фонду, вызвы і далшы процесы в слідуючім році.
Фонд потребує зміны
В довгій діскусії ку проблематіці фонду дішло ся ку згоді в тім, же фонд потребує далшы зміны. Меджі нима наприклад звекшіня сумы грошей, з котрых платить ся фунґованя той інштітуції, жебы мож было мати веце робітників, якы бы аґенду зробили скоріше.
Членове выбору кличуть і по далшій дебюрократізації процесів повязаных з подаваньом жадостей, што бы так само могло ускорити процес выплачаня схваленых дотацій.
На засіданю бісідовало ся і о пропозіції новелы закона о Фонді на підпору културы народностных меншын, котров бы ся уможнило, жебы з фонду могли быти выплачаны і вытраты на фунґованя орґанізацій, з чім были представителі меншын згодны, докніця то жадали вже давно.
Така зміна бы значіла, же народностны орґанізації бы мали можность дістати грошы наприклад і на то, жебы могли мати свої канцеларії, ці платити далшы вытраты повязаны з ходом орґанізації як телефон, інтернет, електрика.
На другім боці дакотры членове выбору бісідовали і о тім, же така зміна може вести ку знеужываню грошей, котры бы пак могли хыбити при смыслуповнішых проєктах. Єдна із пропозцій была, жебы на ход орґанізацій не писали ся окремы проєкты, але жебы сума на такы вытраты была лем в рамках проєкту, котрый є на то навязаный і при котрім то має смысел. В практіці бы то значіло, же бы не могла орґанізація жадати на канцеларію лем так, але орґанізація, котра наприклад выдавать пресу, бы могла жадати на ход канцеларії про редакцію.
Жебы могли з фонду выплачати ся і проєкты на ход орґанізацій, припадно яков формов, залежыть од того, ці і в якій формі перейде або неперейде новела закона.
Штатісты мають час
На засіданю была участна і Людмила Іванчікова, ґенерална директорка секції соціалной штатістікы і демоґрафії Штатістічного уряду Словацькой републікы. Выбор інформовала о публікованю резултатів зо списованя жытелів, яке проходило в тім році на Словакії.
Хоць Штатістічный уряд на пресконференції, котру зробив по тім, як закінчіло ся і асістоване списованя, інфрмовав, же резултаты, подля котрых будеме знати, кілько людей ся приголосило ку народностным меншынам, будуть публікованы в децембрі, Іванчікова на засіданю дала новый термін. Подля ньой бы ся такы даны мали публіковати аж даколи на ярь 2022-го року з тым, же подля слов директоркы штатісты не обіцяли резултаты о чіслі членів меншын в децембрі.
Хоць тото тверджіня є в незгоді з тым, што было повіджене на споминаній пресконференції, знова ся потверджує же Штатістічный уряд має часу з публікованьом основных даных зо списованя.
Без огляаду на то з ініціатівы уповномоченого про народностны меншыны Ласла Буковского в короткій добі буде вытворена робоча ґрупа, котра зробить методіку інтерпретації даных, котры дотуляють ся народностей, такзваной другой народности, і материньского языка. В робочій ґрупі мають мати своїх членів і меншыны.
Інтерпретація даных є барз важна. Од того, як ся буде з нима нарабляти, як будуть інтерпретованы, буде залежати множество далшых діл з тым повязаных, як є хоснованя меншынового языка в уряднім контакті, означованя сел, часовы дотації в народностнім высыланю Радія і телевізії Словакії, а в непосліднім ряді і будуче роздільованя грошей на підпору културы народностных меншын меджі окремы меншыны.
На засіданю мала ся обговорити і інформація о пропозіції закона о поставліню членів народностных меншын, но тот пункт быв председом выбору на засіданю стягнутый.
ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА
Повязаны дописы
Ґорлиці 106,6 MHz
