Русины в різных країнах ся спаяють в кампані з назвов Сьме Русины

В тых днях на Словакії проходить інформатівно-презентачна кампань з назвов Сьме Русины. За кампаньов стоїть Округлый стіл Русинів Словеньска (ОСРС) і Русиньска оброда на Словеньску. До той актівности зачнуть ся припаяти і партнерьскы орґанізації в далшых державах, де жыють Русины.

Як інформовав председа ОСРС Петро Штефаняк, ку кампані ся вже припоїла орґанізація Rusíni.cz і Общество приятелів Підкарпатьской Руси, котры діють в Чеській републіці, орґанізація Руска Бурса в Ґорлицях з Польщі, Руска лиґа і Націоналный совіт Русинів із Сербії, Дружство Руснак із Хорватії. Далшы партнеры бы ся мали придати в найблизшых днях з далшых держав. Русины вказують свою єдность.

Народ з богатов історійов

Русины суть цілы столітя народом, котрый жыє в Карпатах. Днесь як автохтонне населіня найдеме Русинів на Україні, на Словакії, в Польщі, Мадярьску і Румунії. Свої історічны діаспоры мають в Сербії, Хорватії, Северній Америці, але головно вдяка існованю Чехословакії днесь чісленна комуніта жыє і в Чеській републіці.

Свою еманціпацію як самобытный народ выразили уж в половині 19-го столітя, коли подобный процес пережывали і іншы народы в тім середньоевропскім просторі. Якраз із того періоду походять і найвешкы русиньскы будителі як Александер Духновіч, Александер Павловіч, Адолф Добряньскый, Йосиф Ґаґанець, Анатолій Кралицькый, але і многы далшы. Но многы історічны документы потверджують, же на тій теріторії, в Карпатах, жыли в єдно з далшыма сусідьскыма народами уж дакілько століть передтым.

Уж в часах свого возроджіня жыли Русины розділены – часть з них належала Угорьску, часть під Австрію (в днешній Польщі). І кедь Адолф Добряньскый просаджовав, жебы по револуції років 1848 – 1849 створив ся окремый русиньскый округ в рамках монархії, Русины втогды не были успішны.

Сітуація ся драматічно змінила на кінцю Першой світовой войны, кедь русиньска політічна репрезентація – домашня, і тота в америцькій еміґрації, вырішыла, же і Русины вєдно з Чехами і Словаками хотять быти частьов Чехословакії. Тото їх рішіня было акцептоване презідентом Масаріком, але і державами, котры выграли войну і котры то потвердили мірныма договорами.

І кедь в граніцях новой републікы не были вшыткы теріторії населены Русинами, а лем Підкарпатьска Русь і Пряшівщіна, і так Русины можуть брати меджівойновый період за часы свого найвекшого културного, політічного, освітнього, но і матеріалного розвитку. А быв то і період другого русиньского народного возроджіня.

Вшытко змінила Друга світова война і історічны дії по ній. Підкарпатьска Русь была анектована Совітьскым союзом і в окремых державах, окрім Югославії, на довгы десяткы років народность Русин одписала ся з мапы народів. Русины были насилно українізованы, што вело скоріше до асімілації з майорітным населіньом, кедьже українську орьєнтації векшыново не прияли.

Непрязны впливы мали на русиньску народностну меншыну і такы дії, якыма были тзв. оптації до Совітьского союзу із Чехословакії або Акція Вісла В Польщі. Многым ся здало, же під тиском українізації і різных репресій тот народ заженуть до минулости. Но не стало ся так.

Зміны пришли по 1989-ім році, коли вєдно із сполоченьскыма змінами в посткомуністічных державах, поступным здобываньом гражданьскых прав, было можливе здобывати і права народностны. В тім часі зачало тзв. третє русиньске народне возроджіня, кедь в окремых державах уж од 1989-го року зачали выникати русиньскы орґанізації, котры у 1991-ім році створили і свою меджінародну платформу – Світовый конґрес Русинів.

Одвтогды Русины роблять на тім, жебы люди вертали ся ку свому походжіню. У 1995-ім році на Словакії быв кодіфікованый русиньскый язык, днесь в окремых країнах діють многы орґанізації, котры старають ся о културно-общественный жывот, выдавають книгы, періодічну пресу, Русины мають і свої електронічны медії. На Словакії, але і в іншых країнах, мають і свої професіоналны културны, медіалны ці педаґоґічны інштітуції.

Кампань Сьме Русины

Наперек тому, же Русины зажыли понад 40 років офіціалного „неіснованя“, не счезли з мапы світа. І днесь жыють і розвивають свою културу, язык, выдавають свої періодікы. Не счезли і в єдно із своїма сусідами жыють в тых самых Карпатах, жыють в тых самых діаспорах як і в минулости. В дакотрых країнах веце, в іншых менше успішно будують своє школство, бо нова ґенерерація є фундаментом русиньской будучности.

На Словакії ся їм докінця в трьох по собі слідуючіх списованях жытелів подарило роснути і в році 2011 стали третьов найвекшов народностнов меншынов.

Назва іформачной кампані Сьме Русины є одказом на русиньску гімну, прияту Світовым конґресом Русинів, котрой автором є Александер Духновіч. Тота зачінать словами Я Русинъ былъ, есмъ, и буду… Русиньскы орґанізації на Словакії і в далшых країнах хотять вказати на факт, же Русины суть вірны одказу Духновіча, словам, котрыма зачінають свою гімну.

Русины видять, же сітуація є моментално найкрітічніша у молодой ґенерації, котра може підлягнути асімілачному впливу. Она є єднов з найважнішых ціленых ґруп, котру хотять русиньскы орґанізації ословити, жебы не забывали на одказ своїх предків, на то, кым суть і жебы ся за то не ганьбили. Но кампань хоче цілково ословити Русинів, жебы продовжовали в тім, што їм было передане од їх родічів, старых родічів, в чім были выхованы, навеце в часі, кедь за своє походжіня не мусять ся ани ганьбити, ани ся бояти репресій про тото, кым суть.

Так само є кампань заміряна і на то, жебы звекшыти інформованость нелем меджі Русинами о своїм властнім народі, але і у майоріты і тым, маме надію, же дасть вклад ку звекшіню толеранції меджі народностями на Словакії, але і в далшых країнах, котры ся до кампані через русиньскы орґанізації залучать.

В непосліднім ряді треба спомянути про Русинів барз важный аспект. Тым, же до кампані ідуть орґанізації з веце держав, Русины вказують, же суть наперек тому, же жыють в різных країнах, єден неділительный народ.

В рамках камані ся приготовило веце выступів. На популарній сіті Facebook суть к діспозіції рамикы на профіловы фоткы з написом Сьме Русины, котры суть затля лем в русиньскім і словацькім языку. На фанпейджі Округлого стола Русинів Словеньска зачінають прибывати відеа вызначных особностей з різных областей жывота – културы, політікы, наукы, котры гордо голосять ся ку свому русиньскому походжіню. Приготовлены суть і різны банеры, білборды, на котрых так само знамы люди будуть презентовати гесло кампані. Русины сягнуть і по історічных особностях, по цілосвітово знамых особностях, котрых одказ будуть в рамках тых актівностей приносити сучасникам. То вшытко про векшу інформованость внутрі русиньской комуніты, але і майорітного населіня.

Петро Медвідь, говорця ОСРС

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА