Звидительніня

В остатнім часі нелем на соціалных сітях, але і в дакотрых чеськых і україньскых медіях пише ся о контактах чеського презідента Мілоша Земана і „Всемирного совета Подкарпатских Русинов“, котрый має свій центер в Чехії, і в котрім ся анґажує, мож бы было повісти, найновша русиньска еміґрація із Підкарпатя. На першый погляд ся дакотры інформації можуть видіти як великы політічны успіхы Русинів, но серьйозно контакты русиньскых актівістів із презідентом Земаном, нажаль, реалну силу на рішіня вопросів Русинів не мають.

Розділіня моці в Чехії і Словакії є аж на то, же в Чехії мають двокоморовый парламент, майже єднаке. Законодарьну, або леґіслатівну, міц має парламент – значіть депутаты голосують о пропозіціях законів, котры кідь ся схвалять, мали бы вступити до платности. Екзекутіву, значіть выконну міц має влада, котра была менована презідентом на основі резултатів парламентных выборів (покля є нормалный став і державу не веде якась урядницька влада ку передчасным парламентным выборам). Презідент підписує законы прияты в парламенті, може їх не підписати і вернути до парламенту, менує владу, менує амбасадорів, менує судців найвысшого суду, професорів, передавать державны нагороды, є найвысшым велительом озброєных сил і так далше і так далше. Но реално ниякым способом не може засяговати до зміны леґіслатівы, докінця ани до того, яку політіку веде влада державы, аж на то, же бы не підписав даякый закон, а і то може зробити лем раз. Покля закон перейде і другыраз парламентом, не зіставать му нич інше, як го підписати.

Презідент Земан є в остатнім часі на передніх сторінках новинок головно зато, же має різны контроверзны погляды, котры розділюють чеську сполочность. Гей, оно є то ліпше, же уж не є в новинках лем зато, же мав десь „горячку“ і не знав стояти на властных ногах, ліпше про нього, но правдов є, же Земан тяжыть із біженецькой крізы і все міцніше поглядово стоїть на боку ултраправіцьовых радікалів. Ніт, він сам ся не голосить ку радікалам, але притягує їх і реторіков їм не є далеко. Остатній раз то было видіти 17-го новембра, коли є в Чехії і на Словакії державне свято із нагоды зачатку „ніжной“ револуції в 1989 році. На мітінґу на Албертові, де выступав зо своїм приговором, го пришли підпорити членове німецькой екстремістічной ґрупы Pegida і не браковав ани основатель брітаньской English Defence League Томі Робінзон. Сам Земан притім дакілько раз высловив ся на адресу україньскых фашістів, но тоты европскы як кібы му не перешкаджали.

В цілій сітуації коло Земана може прийти дакотрым Русинам сімпатічне, же тримать контакты з представителями „Всемирного совета Подкарпатских Русинов“, стрічать ся з нимa, докінця, же кідь повів, же Чехія бы мала принимати міґрантів із Підкарпатя, а не з Азії ці Африкы. Дакотры собі то пояснюють так, же Чехія має інтерес о Русинів, і не дасть їм пропасти. Но реалность є інша.

І ту ся мусиме вернути на зачаток. Презідент Чехії на основі Конштітуції Чеськой републікы не має реално жадну ани леґіслатівну, ани екзекутівну міц. А може собі бісідовати, што лем хоче. Його стрічі з Русинами і высловы на їх благо можуть быти дакотрым Русинам сімпатічны, но нич не вырішають. На то, ці Чехія буде принимати біженців, і якых буде принимати, не має жаден вплив. Так само не має реално жаден вплив ани на рішіня далшых вопросів Русинів. Вплив бы міг мати втогды, кібы мав в парламенті реалну політічну партію, навеце, кібы тота партія творила чеську владу. Но правда є така, же партія, котрой є честным председом, Strana Práv Občanů, ся в остатніх парламентных выборах ани не дістала до парламенту.

Прикладом реалности чеськой політкы односно Русинів є відеозапис із Чеського парламенту сперед дакілько тыжднів. Премієрміністер Чехії Богуслав Соботка дістав од представителя таксамо радікалізуючой ся партії Томія Окамуры, яка реално не перешла выборами і є вопросом, ці даколи перейде, під назвов Svoboda a přímá demokracie, з яков будує „Всемирный совет Подкарпатских Русинов“ тыж добры одношіня, вопрос, на основі писма од представителів „совета“, якый дотуляв ся сітуації Русинів на Підкарпатю і помочі про них, як про бывшых гражданів Чехословакії. Соботка бісідовав о тім, же моніторують сітуацію Чехів, котры жыють на Україні, і в складній сітуації, котра там вже довшый час є, ся україньскым Чехам уж дакілько раз помогло і буде помагати. Кідь быв вопрос повторяный, же темов не суть україньскы Чехы, а Русины, Соботка повів, же подля його інформацій з Києва Русины на Україні мають штандартну сітуацію як і вшыткы остатні меншыны і не мать інформації о тім, жебы были даяк утискованы. Докінця повів, же Русинам фунґують і неділні школы. Тото повів премієрміністер Чехії, председа владной партії, котрый зо свойов коаліційов реално тримать леґіслатівну а екзекутівну міц в руках.

Із того погляду є видіти, же одношіня ку Русинам і Підкарпатьскій Руси не є аж таке розділне в рамках словацькой і чеськой політік. То є реалность. І презідент Земан, будьшто бы не повів, то реално не може змінити. Бо реалну міц тримать в руках дахто іншый. Зато стрічі Русинів зо Земаном і його высловы на адресу Русинів можуть быти дакому сімпатічны, но реално не вырішають жадну справу. Хоць то може помочі єдному – звидителніню ся. Но при його способности вырабляти сполоченьскы faux pas і тенденціях радікалізації і роздільованя чеськых жытелів, ся мушу задумовати над тым, ці як раз коло нього ся Русинам треба звидительнити.

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm)

ТЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА